ಲೇಖಕರು: ಡಾ ।। ಮೋಹನ ರಾಘವನ್
(ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯಿಸಿರಿ lekhana@ayvm.in)
ಇದು ಭಾರತೀಯ ಶಿಕ್ಷಣ ಪದ್ಧತಿಯ ಒಂದು ಕಥೆಯಾಗಿದೆ. ಭಾರತದ ಮಹರ್ಷಿಗಳು ತಪೋಧನರು. ಅಪಾರವಾದ ಸಂತೋಷದ ಗಣಿಯನ್ನು ತಮ್ಮೊಳಗೇ ಕಂಡುಕೊಂಡಿದ್ದರು. ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ ವಸುಧೆಯು ಕೊಡಲು ಬಯಸುವ ಸಂಪತ್ತನ್ನು ಅನುಭವಿಸುವ ವಿಧಾನವನ್ನೂ, ಕಾಮನೆಗಳನ್ನು ಈಡೇರಿಸಿಕೋಳ್ಳುವ ವಿಧಾನಗಳನ್ನೂ ಹಾಕಿಕೊಟ್ಟಿದ್ದರು. ಒಳಧರ್ಮ ಮತ್ತು ಅರ್ಥ-ಕಾಮದ ಸೌಖ್ಯ ಎರಡನ್ನೂ ತೂಗಿಸಿಕೊಂಡು ಹೋಗುವುದೇ ಅವರ ಮಂತ್ರ. ಅಂತಹ ಜೀವನಶೈಲಿ ತಾವೂ ನಡೆಸಿ, ಜೀವನ-ಸಮಾಜ-ರಾಷ್ಟ್ರದಲ್ಲೂ ಬೆಳಸಿದರು. ಇದೇ ಸನಾತನ ಭಾರತದ ಸಾರ. ಇಂತಹ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ದೇಶದ ಉದ್ದ-ಅಗಲಕ್ಕೂ ಜಾರಿಗೊಳಿಸಬೇಕಾದರೆ ಸೂಕ್ತ ಶಿಕ್ಷಣಪದ್ಧತಿ ಬೇಕು. ನಾನಾ ಅಭಿರುಚಿಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಜನರನ್ನೂ, ಅವರ ಮನಸ್ಸನ್ನೂ ಪರಿವರ್ತಿಸಬೇಕು. ಆತ್ಮಧರ್ಮದ ಮಾರ್ಗಕ್ಕೆ ತರಬೇಕು.
ಈ ಜನಸಮೂಹವು ಶ್ರೇಷ್ಠಿಯ ಮೂರು ಮಕ್ಕಳಂತೆ. ಅವರಿಗೆ ವೇದ, ಉಪನಿಷತ್ತು, ಶಾಸ್ತ್ರಗಳ ಮೂಲಕ ಧರ್ಮಶಿಕ್ಷಣ ನೀಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಉಪನಿಷದ್ವಾಣಿಯು ಧೀರಗಂಭೀರವಾಗಿ, ರಾಜಾಜ್ಞೆಯಂತೆ ಒಳತಪೋಭೂಮಿಯ ಸಮಾಚಾರವನ್ನು ಸಾರುತ್ತದೆ. "ಸತ್ಯಂ ವದ ! ಧರ್ಮಮ್ ಚರ ! ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಾನ್ಮಾಪ್ರಮದ:" ಸತ್ಯವನ್ನೇ ನುಡಿ, ಧರ್ಮಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ಚರಿಸು ಎಂದು ಅಪ್ಪಣೆ ಮಾಡುತ್ತದೆ. ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯದ ಮಾರ್ಗದಿಂದ ವಿಮುಖವಾಗಬೇಡ ಎಂಬ ಎಚ್ಚರಿಕೆ ಇಲ್ಲಿದೆ. "ಏಷ ಆದೇಶ: ಏಷ ಉಪದೇಶ:" ಆದೇಶ, ಉಪದೇಶದ ಧ್ವನಿ ಇಲ್ಲಿದೆ. ಇದು ರಾಜನ ಆಜ್ಞೆಯಂತೆ ಗಂಭೀರವಾಗಿ ಮೊಳಗುತ್ತದೆ. ಜನರ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಸ್ಥಬ್ಧತೆಯನ್ನುಂಟುಮಾಡುತ್ತದೆ. ವಿಸ್ಮಯದ ಒಂದು ರಸನಿಮಿಷದಲ್ಲಿ ಜನರ ಮನಗಳನ್ನು ಸೆಳೆದೊಯ್ಯುತ್ತದೆ. ಆದರಿಂದಲೇ ವೇದೋಪನಿಷತ್ತು ಮತ್ತು ಶಾಸ್ತ್ರಗಳನ್ನು ಪ್ರಭುಸಮ್ಮಿತ ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಹಿರೇಮಗನಂತೆ ರಾಜಾಜ್ಞೆಯನ್ನು ಪಾಲಿಸುವರು ಕೆಲವರು.
ಆದರೆ ಕಿರಿಯ ಇಬ್ಬರು ಮಕ್ಕಳಂತೆ ಅನೇಕರಿಗೆ ಇದು ರುಚಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ಅವರು ಬಂಡಾಯ ಏಳುತ್ತಾರೆ. ನೇರವಾಗಿ ಉಪದೇಶ ಮಾಡದೆ, ಪರೋಕ್ಷವಾಗಿ ಕಥೆ-ಉಪಾಖ್ಯಾನಗಳ ಮಾಧ್ಯಮದಿಂದ ಧರ್ಮಮಾರ್ಗದ ಸೌಖ್ಯವನ್ನು ಹೇಳಬೇಕು. ಅಧರ್ಮದ ದುಷ್ಪರಿಣಾಮವನ್ನು ತಿಳಿಸಬೇಕು. ಮಿತ್ರನಂತೆ ಉಪಾಯವಾಗಿ ಈ ಕೆಲಸವನ್ನು ಮಾಡುವುದರಿಂದ ಪುರಾಣ-ಇತಿಹಾಸಗಳನ್ನು ಮಿತ್ರಸಮ್ಮಿತವೆಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಹಿರಣ್ಯಕಶಿಪುವಿನ ಅಧರ್ಮ - ಪ್ರಹ್ಲಾದನ ಭಕ್ತಿ; ಕೌರವರ ದುರಹಂಕಾರ - ಪಾಂಡವರ ಧರ್ಮನಿಷ್ಠೆ; ನಹುಷನ ಪತನ - ಅಜಾಮಿಳನ ಉದ್ಧಾರ; ಅನೇಕ ಉದಾಹರಣೆಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಅನೇಕ ಕಥೆಗಳಲ್ಲಿ ಗುಪ್ತವಾಗಿ ತತ್ತ್ವಾರ್ಥಗಳನ್ನು ಹೆಣೆದಿರುತ್ತಾರೆ. ಧ್ರುವ ಐದು ವರ್ಷದ ಹುಡುಗನಾಗಿ ಘೋರ ತಪಸ್ಯೆ ಮಾಡಿ ನಾರಾಯಣನನ್ನು ಒಲಿಸಿಕೊಂಡ. ಅವನ ತಾಯೀ ಸುನೀತಿ. ಆದರೆ ಅವನತಂದೆಗೆ ಸುರುಚಿ ಎಂಬ ರಾಣಿಯಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚು ಒಲವು. ಆದರಿಂದ ಸುನೀತಿಯ ಮಗನಾದ ಧ್ರುವನಿಗೆ ಅನ್ಯಾಯವಾಗುತ್ತಿತು. ಅನ್ಯಾಯವನ್ನು ಸಹಿಸದೆ ಮನೆ ಬಿಟ್ಟು ನಾರದ ಮಹರ್ಷಿಗಳಿಂದ ಉಪದೇಶ ಪಡೆದು ತಪಸ್ಯೆ ಕೈಗೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ. ನಾರಾಯಣನ ಅನುಗ್ರಹ ಪಡೆಯುತ್ತಾನೆ. ಶ್ರೀರಂಗಮಹಾಗುರುಗಳು ಈ ಕಥೆಯ ಮೂಲಕ ಮಹರ್ಷಿಗಳ ಪರೋಕ್ಷವಾದ ತತ್ತ್ವಸಂಯೋಜನೆಯ ನಿದರ್ಶನ ನೀಡುತ್ತಿದ್ದರು. ನಮಗೆ ಒಳ್ಳೆಯ ನೀತಿ - ಧರ್ಮಕ್ಕಿಂತ, ರುಚಿಯೇ ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಿಯ. ಸಕ್ಕರೆ ಖಾಯಿಲೆ ಇದ್ದವನಿಗೆ, ಸಂಯಮದ ಸುನೀತಿಗಿಂತ, ರುಚಿಯೇ ದೊಡ್ಡದಾದರೆ ಅನಾಹುತವೇ ಫಲ. ಸುನೀತಿಯನ್ನು ತೊರೆದ ರುಚಿ ನಮ್ಮ ಮನೆಯಾದ ಶರೀರದಲ್ಲಿ ಅಲ್ಲೋಲಕಲ್ಲೋಲ ತರುತ್ತದೆ. ನೆಮ್ಮದಿ ಧ್ರುವ - ನಿಶ್ಚಲ ಮನಸ್ಸಿನಿಂದಬರುತ್ತೆ. ಧೃತಿ ಸುನೀತಿ- ಸದ್ಬುದ್ಧಿಯಿಂದಲೇ ಬರುತ್ತೆ. ಮನಸ್ತತ್ತ್ವ ಪ್ರತೀಕವಾದ ನಾರದರೇ ಮಾರ್ಗದರ್ಶಕರು. ಚಿತ್ತವು ಧ್ರುವವಾಗಿ ಪರಮಪುರುಷನಲ್ಲಿ ನೆಲೆಸಿದರೆ, ನಾರಾಯಣನ ದರ್ಶನ, ಶಾಶ್ವತವಾಗಿ ಅವನ ಸಾನ್ನಿಧ್ಯ. ಇದರ ಫಲ ದೊರೆಯಬೇಕಾದರೆ ಗುರುಮುಖೇನ ಮಿತ್ರಸಮ್ಮಿತಗಳ ಅಧ್ಯಯನ ಅವಶ್ಯಕ.
ಮೂರನೆಯ ಮಗ ಯಾವುದಕ್ಕೂ ಬಗ್ಗುವುದಿಲ್ಲ. ಲೋಭ, ಮೋಹ ಮದಗಳಿಗೆ ವಶನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಮದಿಸಿದ ಆನೆಯನ್ನು ಹಿಡಿಯಲು ಪಳಗಿದ ಆನೆ ಒಂದು ಬೇಕು ಎಂದು ಶ್ರೀರಂಗಮಹಾಗುರುಗಳು ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದರು. ಅಂಥವನನ್ನು ಛಲದಿಂದ ವಶಿಸಬೇಕು. ಸ್ತ್ರೀ ಪುರುಷನನ್ನು ವಶದಲ್ಲಿ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುವ ಹಾಗೆ. ಈ ಉಪಾಯವನ್ನು ಬಳಸುವ ಕಾವ್ಯಗಳು ಕಾಂತಾಸಮ್ಮಿತೆಯೆಂದು ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿವೆ. ಆದರೆ ಶೃಂಗಾರಾದಿ ರಸಗಳಿಂದ ಜನರ ಮನಗಳನ್ನು ಆಕರ್ಷಿಸಿ ಶಾಂತರಸದಲ್ಲೇ ನಿಲ್ಲಿಸುತ್ತವೆ. ನಾಯಕ-ನಾಯಕಿಯರ ಗುಣ-ಭಾವಗಳು ನಮ್ಮಲ್ಲಿ ಸಂಕ್ರಮಿಸುತ್ತವೆ. ಶ್ರೀಮದ್ರಾಮಾಯಣ ಆದಿಕಾವ್ಯವ ಆದರ್ಶಕಾವ್ಯವೆಂದೂ ಪ್ರಸಿದ್ಧ. ಸೀತಾರಾಮರ ಶೃಂಗಾರ, ರಾಮನ ವೀರ, ಅಗಲಿಕೆಯ ಕರುಣಾ ರಸ, ಯುದ್ಧದ ಭಯಾನಕ, ಬೀಭತ್ಸ, ರೌದ್ರ ರಸಗಳಿದ್ದರೂ, ಶ್ರೀರಾಮನ ಗಂಭೀರವೂ ಧೀರ-ಶಾಂತ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವವೂ ಪಲ್ಲವಿಯಂತೆ ಕಾವ್ಯದುದ್ದಕ್ಕೂ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ರಾಮನ ವಿನಯ, ಭೂತದಯೆ, ನಮಗೇ ತಿಳಿಯದ೦ತೆ ನಮ್ಮಂತರಂಗದಲ್ಲಿ ಸದ್ಧರ್ಮದ ಬೀಜವನ್ನು ಬಿತ್ತರಿಸುತ್ತದೆ. ನಾರದ-ವಾಲ್ಮೀಕಿಗಳ ತಪಸ್ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾರಂಭವಾದ ಕಾವ್ಯವು ಶಾಂತರಸದಲ್ಲೇ ಮಂಗಲಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ.
ಮಹರ್ಷಿಭಾರತದಲ್ಲಿ ಧರ್ಮ-ಅರ್ಥ-ಕಾಮ-ಮೋಕ್ಷರೂಪವಾದ ಪುರುಷಾರ್ಥಗಳೇ ಜೀವನದ ಗುರಿ. ಅತ್ತ ಸಾಗಲಿಕ್ಕೆ ಮಾರ್ಗ ಮೂರು: ಪ್ರಭು-ಮಿತ್ರ-ಕಾಂತಾ ಸಮ್ಮಿತಗಳು. ಭಾರತ ಶಿಕ್ಷಣ ಪದ್ಧತಿಯ ಈ ಅನರ್ಘ್ಯರತ್ನಗಳನ್ನು ಬಳಸಿ ಬೆಳೆಸಿ ಬಾಳನ್ನು ಬೆಳಗಿಸಿಕೊಳ್ಳೋಣ.