ಲೇಖಕರು : ಡಾ|| ಕೆ. ಎಸ್. ಕಣ್ಣನ್
(ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯಿಸಿರಿ lekhana@ayvm.in)
ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ಸ್ವಪ್ನದಲ್ಲಿ ಕಂಡಿದ್ದಾನೆ, ಲೀಲಾಶುಕ. ಕೃಷ್ಣನ ಆಭರಣವೇನು, ಅಲಂಕಾರವೇನು, ವಸ್ತ್ರವೇನು, ಶರೀರವೇನು! - ಕಂಡಿದುದೆಲ್ಲವನ್ನೂ ಕಣ್ಣಿಗೆ ಕಟ್ಟುವಂತೆ ಬಣ್ಣಿಸಿದ್ದಾನೆ.
ಕೃಷ್ಣನಿಗೆ ಭೂಷಣವಾಗಿರುವುದು ತುಲಸೀ, ಎಂದರೆ ತುಳಸೀ-ಮಾಲೆ. ಅದೂ ಎಂತಹುದು? ತರುಣ-ತುಲಸೀ. ಎಂದರೆ ಹೊಸದಾಗಿ ತಂದು ಕಟ್ಟಲಾಗಿರುವಂತಹುದು. ಹಾಗಿರುವ ತುಲಸೀಹಾರ. ಅಲ್ಲಿಯ ತುಲಸೀ-ದಳಗಳಲ್ಲಿ ತೋರುವ ಮಾರ್ದವ-ಹೊಳಪುಗಳು ಅದರಲ್ಲಿ ತುಂಬಿರುವ ಚೈತನ್ಯವನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ.
ಅಲ್ಲದೆ, ತನ್ನ ಅಲಂಕಾರವಾಗಿ ಆತನು ನವಿಲುಗರಿಯನ್ನು ಧರಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಹೀಗೆ ನವಿಲಿನ ಪಿಂಛವು ಆತನಿಗೆ ಚೂಡವಾಗಿದೆ. ಚೂಡ ಅಥವಾ ಅವಚೂಡವೆಂದರೆ ತಲೆಯ ಮೇಲಿನ ಆಭರಣ. ಅದು ಸಹ ಘನ-ಶ್ಯಾಮವೇ.
ಘನವೆಂದರೆ ಮೋಡವಾದ್ದರಿಂದ, ಅದರ ಹಾಗಿನ ಶ್ಯಾಮ-ವರ್ಣವೇ ಆ ಆಭರಣಕ್ಕೂ. ಮತ್ತು ಅದನ್ನು ಸಿಕ್ಕಿಸಿರುವುದು ತನ್ನ ವೇಣೀ-ಮೂಲದಲ್ಲಿ, ಎಂದರೆ ಜಡೆಯ ಆರಂಭದೆಡೆಯಲ್ಲಿ. ಜುಟ್ಟಿನ ತುದಿಯಲ್ಲಿ ಸುಮ್ಮನೆ ಸಿಕ್ಕಿಸಿದರೆ ನಿಂತುಬಿಡುವುದೇ ನವಿಲುಗರಿ? ಕುಣಿದರೂ ಉದುರಬಾರದೆಂದರೆ ಕೇಶಾರಂಭದೆಡೆಗೇ ಭದ್ರವಾಗಿ ಸೇರಿಸಿ ಕಟ್ಟಿರಬೇಕು, ಅಲ್ಲವೇ? ಆದುದರಿಂದ ವೇಣಿಯ, ಎಂದರೆ ಜಡೆಯ, ಮೂಲ-ಸ್ಥಾನಕ್ಕೇ ಅದನ್ನು ಸಿಕ್ಕಿಸಿರುವುದು.
ಆಭರಣವಾಯಿತು, ಅಲಂಕಾರವಾಯಿತು. ಇನ್ನು ಆತನ ವಸನವು ಹೇಗಿದೆ? ವಸನವೆಂದರೆ ವಸ್ತ್ರ. ಆತನು ಧರಿಸಿರುವುದು ಸ್ನಿಗ್ಧ-ಪೀತಾಂಬರವನ್ನು. ಸ್ನಿಗ್ಧವೆಂದರೆ ಹೊಳಪಿನಿಂದ ಕೂಡಿರುವುದು. ಆತನ ಮೈಮೇಲೆ ಅದು ಹೇಗೆ ತೋರುತ್ತದೆ? ನೀಲ-ಮೇಘವನ್ನು ಬಳಸಿದ ವಿದ್ಯುಲ್ಲೇಖೆಯ ಹಾಗೆ.
ವಿದ್ಯುತ್ ಎಂಬ ಪದವನ್ನು ಎಲೆಕ್ಟ್ರಿಸಿಟಿ ಎಂಬರ್ಥದಲ್ಲಿ ತಾನೆ ಬಳಸುತ್ತೇವೆ? ಆದರೂ, ವಿದ್ಯುತ್ ಎಂಬುದು ಮೂಲತಃ ಸಂಸ್ಕೃತ-ಪದ. ಮಿಂಚು ಎಂದೇ ಅದರ ಅರ್ಥ. ತಟಿತ್, ಸೌದಾಮನೀ, ವಿದ್ಯುತ್ - ಇವೆಲ್ಲ ಪರ್ಯಾಯ-ವಾಚಿಗಳೇ. ವಿದ್ಯುಲ್ಲೇಖೆಯೆಂದರೆ ಮಿಂಚಿನ ರೇಖೆ. ಲೇಖಾ-ರೇಖಾ-ಪದಗಳಿಗೆ ಒಂದೇ ಅರ್ಥ. "ರ-ಲಯೋರ್ ಅಭೇದಃ".
ಕಪ್ಪುಮೋಡದ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ತೋರುವ ಮಿಂಚು ಹಳದಿಬಣ್ಣವುಳ್ಳದ್ದೆಂಬಂತೆ ತೋರುತ್ತದೆ. ಕರಿಯ ಕೃಷ್ಣನ ಮೈಮೇಲಿನ ಹಳದಿ ಹೊದಿಕೆಗೆ, ಇದಕ್ಕಿಂತಲೂ, ಎಂದರೆ ಮೋಡದ ಮೇಲಿನ ಮಿಂಚಿನ ಬಳ್ಳಿಗಿಂತಲೂ, ಉತ್ತಮವಾದ ಹೋಲಿಕೆಯಿರಲಾರದು.
ಇನ್ನು ಕೃಷ್ಣನ ಮೈಕಟ್ಟೇ ಹೇಗಿದೆಯೆಂದೆಂಬುದನ್ನು ಹೇಳಬೇಕಲ್ಲವೇ? ಅದಕ್ಕೊಂದು ಸೂಚಕವಾಗಿ ಆತನ ತೋಳನ್ನೇ ಚಿತ್ರಿಸಿದ್ದಾನೆ, ಕವಿ. ಮರಕತ-ಮಣಿ ಎಂದರೆ ಪಚ್ಚೆಮಣಿ. ಪಚ್ಚೆಮಣಿಯ ಸ್ತಂಭದಂತೆ ಗಂಭೀರವಾಗಿದೆ, ಎಂದರೆ ಭವ್ಯವಾಗಿದೆ, ಆತನ ತೋಳು. ಆತನ ತೋಳು ಹಾಗಿದೆಯೆಂದರೆ ಆತನ ಇಡೀ ಶರೀರವನ್ನೇ ಉಪಲಕ್ಷಿಸಿದಂತೆ. ಸ್ತಂಭ-ಗಂಭೀರವೆಂಬ ಪದವೇ, ಆ ತೋಳುಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣುವ ಪೌರುಷ, ಮಾಂಸಲತ್ವ, ಹೊಳಪು – ಇವೆಲ್ಲವನ್ನೂ ಸೂಚಿಸುವುದೇ ಸರಿ!
ಈ ಶ್ಲೋಕದಲ್ಲಿ ಲೀಲಾಶುಕನು ತೋಳನ್ನೇ ಏಕೆ ಚಿತ್ರಿಸಿದ? ಕೃಷ್ಣನ ಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ವರ್ಣಿಸಬೇಕಾಗಿತ್ತಲ್ಲವೇ? ಅದಕ್ಕಾಗಿ ತೋಳಿನ ಬಣ್ಣನೆ. ಏನು ಕೆಲಸ ತೋಳಿಗೆ? ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುವ ಆಲಿಂಗನವೇ ಕೆಲಸ. ಯಾರನ್ನು ಆಲಿಂಗಿಸಿಕೊಂಡಂತೆ ಬಿದ್ದಿದೆ, ಈತನಿಗೆ ಕನಸು?
ಇಲ್ಲಿಯೇ ಇರುವುದು ಕವಿಯ ಜಾಣ್ಮೆ. "ಮಾಂ" ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ, ಕವಿ.
ಮತ್ತೇನು, ಮತ್ತಾರನ್ನು? ಲಕ್ಷ್ಮಿಯನ್ನೇ. 'ಮಾ' ಎಂದರೆ ಇಂದಿರೆಯೇ. "ಇಂದಿರಾ ಲೋಕಮಾತಾ ಮಾ" ಎನ್ನುತ್ತದೆ, ಅಮರಕೋಶ, ಲಕ್ಷ್ಮೀ-ಪರ್ಯಾಯಗಳಲ್ಲಿ.
ವಿಷ್ಣುವು ಮಾ-ಧವನೆಂದರೆ ಲಕ್ಷ್ಮೀ-ಪತಿ. ಹೀಗೆ ಲಕ್ಷ್ಮೀಪತಿಯು ಲಕ್ಷ್ಮಿಯನ್ನು ಆಲಿಂಗಿಸಿಕೊಂಡಿರುವುದನ್ನು ಕಂಡಿದ್ದಾನೆ, ಕವಿ. ಭಗವಂತ-ಭಗವತಿಯವರು ಒಟ್ಟಿಗೇ ಕುಳಿತಿರುವುದನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸಿದ್ದಾನೆ.
ಜಗನ್ಮಾತಾ-ಪಿತೃಗಳು ಪತಿ-ಪತ್ನಿಯರ ಪ್ರೇಮಕ್ಕೂ ಆದರ್ಶ-ಭೂತರು. ಆದುದರಿಂದ ಅವರು ಪರಸ್ಪರಾಲಿಂಗನದಲ್ಲಿರುವರೆಂಬ ವರ್ಣನೆಯನ್ನುಕವಿಗಳು ಕಾವ್ಯದಲ್ಲಿ ತಂದಿರುವರು. ತದನುಗುಣವಾಗಿ ಶಿಲ್ಪಿಗಳು ಅದನ್ನೇ ಶಿಲ್ಪದಲ್ಲೂ ತಂದಿರುವರು. ಕವಿ-ಕಲಾವಿದರು ಏಕತತ್ತ್ವವನ್ನು ಏಕರೂಪವಾಗಿಯೇ ತಂದರೆ ಅಚ್ಚರಿಯೇನಿಲ್ಲ.
ಇಂತಹ ಶಿಲ್ಪಗಳ ಆಶಯವನ್ನು ವಿವರಿಸುವ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಶ್ರೀರಂಗಮಹಾಗುರುಗಳು ಹೀಗೆ ಸ್ಪಷ್ಟಪಡಿಸಿದ್ದಾರೆ. ತನ್ನ ಮನದನ್ನೆಯು ತನ್ನ ದಿವ್ಯಭಾವದಿಂದ ಜಾರದಿರಲೆಂಬ ಆಶಯವೇ ಆ ಆಲಿಂಗನದಲ್ಲಿದೆ. ಅಂತಹ ದಿವ್ಯಭಾವವನ್ನು ಅಶ್ಲೀಲವೆಂದು ಕಾಣುವುದು ಮೂರ್ಖತನವೇ ಸರಿ. ಎಂದೇ ತನ್ನ ಅರ್ಧವೇ ಆದವಳನ್ನು ಹಾರ್ದವಾಗಿ ಆಲಿಂಗಿಸಿಕೊಂಡಿರುವುದನ್ನು ನೋಡಿದೊಡನೆ ತೋರುವುದೆಂದರೆ ಆತನ ತೋಳೇ. ಎಂದೇ ಅದನ್ನೇ ಕವಿಯು ಚಿತ್ರಿಸಿರುವುದು ಸಹಜವೇ ಆಗಿದೆ.
ಇದಲ್ಲದೆ, "ಮಾಂ" ಎನ್ನುವುದಕ್ಕೆ ಬೇರೊಂದು ಅರ್ಥವೂ ಇದೆ. ಆ ಅರ್ಥವೂ ಯುಕ್ತವೇ. ವ್ಯಾಕರಣ-ದೃಷ್ಟ್ಯಾ "ಅಸ್ಮದ್" ಶಬ್ದದ ದ್ವಿತೀಯಾವಿಭಕ್ತಿಯ ಏಕವಚನದ ರೂಪವೇ "ಮಾಮ್" ಎಂಬುದು. ಅದರ ಅರ್ಥ, "ನನ್ನನ್ನು" ಎಂದು. ಹೀಗೆ ಕೃಷ್ಣನು ತನ್ನನ್ನೇ ಆಲಿಂಗಿಸಿಕೊಂಡಿರುವ ಕನಸನ್ನೇ ಕಂಡಿದ್ದಾನೆ, ಲೀಲಾಶುಕ.
ಇಂತಹ ಅದ್ಭುತವಾದ ಕನಸನ್ನು ಕಂಡಿರುವ ಲೀಲಾಶುಕನೇ ಧನ್ಯ. ಏಕೆಂದರೆ ಇಂತಹ ಕನಸುಗಳು ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಬಂದುಬಿಡುವುದಿಲ್ಲ. ಕನಸಿನಲ್ಲಿ ಭಗವಂತ-ಭಗವತಿಯರನ್ನು ಕಾಣುವುದಾಗಲಿ, ಭಗವಂತನು ತನ್ನನ್ನು ಆಲಿಂಗಿಸಿಕೊಂಡಿರುವಂತೆ ಕಾಣುವುದಾಗಲಿ ದುರ್ಲಭವೇ ಸರಿ.
ಯಾರ ಮನಸ್ಸು ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕವಾಗಿ ಮುಂದುವರೆದಿರುವುದೋ, ಯಾರ ಪ್ರಾಣದಲ್ಲಿ ದಿವ್ಯಸಂಚಾರವು ತಲೆದೋರಿರುವುದೋ, ಅಂತಹವರಿಗೇ ಇಂತಹ ಕನಸುಗಳು ಸಂಭವಿಸುವುದು. ಹೀಗೆ ಇಂತಹ ಸ್ವಪ್ನಗಳು ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ-ಪ್ರಗತಿಯ ಸೂಚಕವಾದವುಗಳೂ ಹೌದು.
ಸಂತರು ಹೇಳುವರಲ್ಲವೇ? "ಜಾಗತ ರಾಮ ಸೋವತ ರಾಮ, ಸಪನೇಮೇ ದೇಖೋ ಹಿ ರಾಮ ಹೀ ರಾಮ! " ಎಂದು? ಅಂತಹ ಭಾವಕ್ಕೆ ಇಲ್ಲಿಯ ಮಾತುಗಳು ಸಂವಾದಿಯಾಗಿವೆ.
ಹೀಗೆ, ಮಾಂ – ಎಂಬುದರ ಬದಲು, ರಮಾಂ – ಎಂದೋ, ಇಂದಿರಾಂ ಎಂದೋ, ಪದವನ್ನು ಬಳಸಿದ್ದಲ್ಲಿ ಛಂದಸ್ಸೂ ಒಪ್ಪುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ, ಈ ಸೊಬಗೂ ಬರುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ, ಈ ಶ್ಲೇಷವೇ ಹೊಮ್ಮುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ.
ಮಾಂ ಎಂಬ ಪದವನ್ನೇ ಬಳಸಿ, ಅತ್ತ ಲಕ್ಷ್ಮಿಯನ್ನೂ ಇತ್ತ ತನ್ನನ್ನೂ ಸೂಚಿಸುವಂತಾಗಿಸಿರುವುದು ಕವಿಯ ಅಧ್ಯಾತ್ಮ-ಭಾವ-ದರ್ಶಿಯಾದ ಚಮತ್ಕಾರವಾಗಿ ಅತ್ಯಂತ ಶೋಭಾಕರವಾಗಿದೆ.
ಹೀಗೆ ಭಗವಂತನ ಆಶ್ಲೇಷದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ, ಎಂದರೆ ಆಲಿಂಗನದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ, ಕವಿಯು ಶ್ಲೇಷವನ್ನು ಪ್ರಯೋಗಿಸಿರುವುದು ಅದ್ಭುತವಾಗಿದೆ.
ಅನೇಕ ಕವಿಗಳು ಒಳ್ಳೆಯ ಶ್ಲೇಷ ತರಿಸಲು ಬಹಳ ಕ್ಲೇಶಪಡುವುದುಂಟು. ಆದರೆ ಇಲ್ಲಿ ಬಂದಿರುವ ಅನಾಯಾಸವಾದ ಶ್ಲೇಷಾಲಂಕಾರವು ಲೀಲಾಶುಕನ ಕವಿತೆಗೇ ಒಂದು ಅಲಂಕಾರವಾಗಿದೆ. ಎಷ್ಟಾದರೂ ಶ್ಲೇಷಕ್ಕೆ ಮೆರುಗು ಬರುವುದು ಅದರ ಸಹಜತೆಯಿಂದ, ಅನಾಯಾಸತೆಯಿಂದ.
ಜೊತೆಗೇ, ಸಹಜವೂ ಸರಲವೂ ಆದ ಅನುಪ್ರಾಸವನ್ನು ಬರಿಸಿರುವುದೂ ಕವಿಯ ಹೆಗ್ಗಳಿಕೆಯೇ. ಹೀಗೆ ಶ್ಲೇಷವನ್ನು ಶ್ರಮವಿಲ್ಲದೆಯೇ, ಮತ್ತು ಸಂದರ್ಭಕ್ಕೆ ಬಲು ಚೆನ್ನಾಗಿ ಹೊಂದಿಕೊಳ್ಳುವಂತಹ ಬಗೆಯಲ್ಲಿಯೇ, ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿರುವ ಕವಿಗೆ ಸಹೃದಯರೆಲ್ಲರೂ ವಂದಿಸಬೇಕಾದದ್ದು ಸಹಜವೇ ಆಗಿದೆ. ಇಂತಹ ಅನೇಕ ಶ್ಲೋಕರತ್ನಗಳನ್ನು ರಚಿಸಿಕೊಟ್ಟಿರುವ ಲೀಲಾಶುಕನಿಗೆ ನಮ್ಮ ವಂದನೆಗಳು.
ವೇಣೀ-ಮೂಲೇ ವಿರಚಿತ-ಘನ-ಶ್ಯಾಮ-ಪಿಂಛಾವಚೂಡೋ /
ವಿದ್ಯುಲ್ಲೇಖಾ-ವಲಯಿತ ಇವ ಸ್ನಿಗ್ಧ-ಪೀತಾಂಬರೇಣ |
ಮಾಂ ಆಲಿಂಗನ್ ಮರಕತ-ಮಣಿ-ಸ್ತಂಭ-ಗಂಭೀರ-ಬಾಹುಃ /
ಸ್ವಪ್ನೇ ದೃಷ್ಟಃ ತರುಣ-ತುಲಸೀ-ಭೂಷಣೋ ನೀಲ-ಮೇಘಃ ||
ಸೂಚನೆ : 6/12/2025 ರಂದು ಈ ಲೇಖನವು ವಿಜಯಕರ್ನಾಟಕದ ಬೋಧಿ ವೃಕ್ಷ ಪತ್ರಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟವಾಗಿದೆ.