Adhyatma: The essence of Bharata

Original Article: Prof K.S.Kannan,

English Translation: Smt Padmashree

Many people have likened life to a journey, haven't they?  Whence did we come? Whither are we headed? Do we know the answers to these questions?  We only know that we are here at present. We do not even know the answer to the question, "Who am I?"  In fact, a very famous shloka in Sanskrit asks,

kastvam koham kuta aayaatah?

kaa me jananii ko me taatah?

"Who are you? Who am I?  From where did I come? Who is my mother? And who is my father?" It then urges us to ponder the answers to these questions.  

Similarly, the Bhagavad Geetha says that the beginnings and ends of living beings are hidden; only what lies in the middle is visible.

"avyaktaadeeni bhootaani vyakta-madhyaani bhaarata | avyakta nidhanaanyeva..."

A journey can happen by foot; or by other vehicular means.  For the greatest part of days past, animals played an important part in helping people move from one place to another.  Bullock carts were used in villages; horse-drawn carriages were used in cities. Therefore, when speaking of the journey of the life, the metaphor of the chariot drawn by horses lent itself most eloquently to the seers of the Upanishats.

The Upanishad elaborates on this idea.  It asks - "What is the Ratha - this chariot? Who is the owner of the chariot - the Rathi - who travels in it to an appointed destination?  Who is the Saa-rathi, the charioteer who travels along with the Rathi? This Saarathi, the charioteer who holds the reins of the horses should be familiar with the route and the terrain of the journey.  By tightening and loosening the reins of the horses, the charioteer guides the horses to draw the chariot to the appointed place. What, then, are the horses? What are the reins? And which is that appointed place?"

The Kathopanishad answers these questions succinctly.  "I - the Atman - am the Rathi, the owner of the chariot.  The body is the chariot. The discerning mind - the Buddhi - is the Saarathi, the charioteer.  The mind is the rein which must control the sense organs that are represented by the horses."

"He who lacks Vijnana and whose mind is not Yukta, is burdened with unconstrained horses in the form of sense organs; just like a charioteer struggles with rebellious horses."

"He who has Vijnana and a mind that is Yukta has the sense organs under his control like obedient horses are to a charioteer."

So, what is this Vijnana that the Upanishad speaks of?  It means "a special Jnana; a special discernment." (Vi is special; Jnana is Knowledge; Knowing.)  And what exactly is a disciplined mind? In other words, a Yukta Manas? A mind in Yoga is Yukta. The words Yoga and Yukta derive from the same Sanskrit root verb called yuj, to join; to yoke together.  A mind that (without running berserk) is joined to the goal one must achieve is a Yukta Manas. The mind is then aligned with the end that one must achieve. Therefore, a person having that special discerning knowledge called Vijnana, along with a Yukta Manas is like a charioteer equipped with well-trained and obedient horses.

What will be effect of not possessing this Vijnana? The journey is fraught with danger!  Without discernment, the mind is unyoked from the goal. The Buddhi, the saa-rathi becomes unseated.  When the sense organs in the form of horses run amok, how will this unseated charioteer reign them in?  He will very likely be thrown off balance. Dragged around by the horses and the chariot, neither the charioteer nor the owner depending on the charioteer's steering skills will reach the destination.

What is the destination for the journey of life?  The Upanishad declares that the Abode of Vishnu - tad vishnoh paramam padam - is the goal.  That alone is the goal because having reached that highest realization, there is no retraction into the cycle of births and deaths called samsara. Obedient horses in the form of disciplined sense organs will lead us to the destination of ParamaPadam.  Ungovernable horses keep us going around in confused cycles of samsara.

What is samsara?  Samsara is sam-sarana - the act of going round and round in circles.  What's the loss, one may ask? Think of any ring road or beltway such as the Connaught Circus in Delhi.  It is a road system encircling the city; an expansive circular road system. Once on that road, it seems to us that we are moving forward.  It seems like there is pra-gati; the forward movement or progress. But really? Are we not reaching and leaving the same landmarks again and again?  We might even fancy ourselves that we are zooming ahead of everyone. Sadly, the undiscerning mind doesn't realize that we are only going dizzy on an unending, winding road! We travelers on that winding road of samsara must learn to exit and ascend to reach the true destination of ParamaPadam.

This example of a journey given in the Upanishad helps us understand who we are, where we are located and where we must reach. In other words, it is an ‘udaharana’.  The Sanskrit word udaaharana is made up of the parts ut - upwards and aaharana - lift. When Udaaharana is an apt example in the form of a simile or a metaphor, it helps to lift us from ignorance to knowing.  The Upanishad does this effortlessly by using the familiar metaphor of a journey and employing the familiar vocabulary of a chariot and a charioteer; horses and reins; wanderings and destination.

Note: The Kannada version of this article can be viewed at AYVM blogs

ಶಿಕ್ಷೆ (Shikshe)

ಲೇಖಕರು: ಕೆ.ಎಸ್.ರಾಜಗೋಪಾಲನ್

ಮಕ್ಕಳ ತಪ್ಪನ್ನು ತಿದ್ದಲು, ತಂದೆತಾಯಿಯರು ಶಿಕ್ಷೆ ಕೊಡುವುದುಂಟು. ವಿದ್ಯಾಶಾಲೆಗಳಲ್ಲಿ, ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳ ತಪ್ಪನ್ನು ತಿದ್ದಲು, ಉಪಾಧ್ಯಾಯರು/ಮುಖ್ಯಸ್ಥರು ಶಿಕ್ಷೆಕೊಡುವುದುಂಟು.ಒಂದೇ ಅಪರಾಧಕ್ಕೆಎಲ್ಲರಿಗೂ ಏಕಪ್ರಕಾರದ ಶಿಕ್ಷೆ ಸೂಕ್ತವಲ್ಲ. “ಜಾಣನಿಗೆ ಮಾತಿನ ಪೆಟ್ಟು; ಕೋಣನಿಗೆದೊಣ್ಣೆಯ ಪೆಟ್ಟು” ಎಂಬ ಗಾದೆಯ ಮಾತು ಎಲ್ಲರಿಗೂ ತಿಳಿದದ್ದೇ.  ದಪ್ಪ ಚರ್ಮದ ಎಮ್ಮೆಗೆ ಬಲವಾಗಿ ಹೊಡೆದರಷ್ಟೇ ಯಾರೋತನ್ನನ್ನು ಹೊಡೆಯುತ್ತಿದ್ದಾರೆಂದು ಅರಿವಿಗೆ ಬಂದೀತು; ಆದರೆ ಹಸುವಿಗೆ ಸಣ್ಣ ಏಟೇಸಾಕಷ್ಟೆ!  ಹೀಗೆ ಸಂದರ್ಭಾನುಸಾರ ಶಿಕ್ಷೆಯ ಪ್ರಮಾಣ ಮತ್ತು ವಿಧಾನ, ವ್ಯತ್ಯಾಸ ಹೊಂದಬಹುದು.

ಒಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಆಗಬೇಕಾದದ್ದು, ಅಪರಾಧಿಯ  ಮನಃಪರಿವರ್ತನೆ. ನಮ್ಮ ದೇಶದಲ್ಲಿ ಧರ್ಮಶಾಸ್ತ್ರದ ಗುಂಪಿಗೆ ಸೇರುವ ಎಷ್ಟೋ ಗ್ರಂಥಗಳಿವೆ. ಅವುಗಳಲ್ಲೂ ಒಂದೇ ತಪ್ಪಿಗೆ, ಬೇರೆ ಬೇರೆಯವರಿಗೆ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ತರಹದಶಿಕ್ಷೆಯನ್ನು ವಿಧಿಸುವಂತಹ ಮಾತುಗಳಿವೆ. ವಿಷಯದ ಆಳಕ್ಕೆ ಹೋಗದವರಿಗೆ ಇದು ತಾರತಮ್ಯವೆಂಬಂತೆ ಕಾಣಬಹುದು. ಆದರೆ ಪೂರ್ವಗ್ರಹ ವಿಲ್ಲದ ಮನಸ್ಸು ಹಾಗೂ ಸೂಕ್ತ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನಗಳಿದ್ದರೆ, ಇಂದೂ ಆಶಿಕ್ಷಾ ವಿಧಾನಗಳ ಹಿಂಬದಿಯಲ್ಲಿರುವ ಮರ್ಮ ತಿಳಿದೀತು.

ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿ “ಶಿಕ್ಷ” ಎಂದರೆ “ತಿಳಿವಳಿಕೆಕೊಡುವುದು(to educate)”(√ಶಿಕ್ಷ – ವಿದ್ಯೋಪಾದಾನೇ). ಇಂತಹ ಶಿಕ್ಷೆಯು(ಶಿಕ್ಷಣವು) ಸ್ವಾಗತಾರ್ಹವೇ. ಏಕೆಂದರೆ ಇಂತಹ ಶಿಕ್ಷೆ, ತಪ್ಪು ಮಾಡಿದವನ ಮೇಲೆಸೇಡು ತೀರಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದಲ್ಲ; ಅಪರಾಧಿಯು ಮತ್ತೊಮ್ಮೆ ಇಂತಹ ಅಪರಾಧವನ್ನು ಮಾಡದಂತೆ ಅರಿವನ್ನುಂಟುಮಾಡುವುದು.

ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲೊಂದು ಸ್ವಾರಸ್ಯ ಪ್ರಸಂಗ. ವಿಭೀಷಣನು, ತನ್ನ ಅಣ್ಣನಾದ ರಾವಣನನ್ನುತೊರೆದು ತನ್ನ ಆಪ್ತರೊಡನೆ ರಾಮನಲ್ಲಿ ಶರಣಾಗಲು ಬರುತ್ತಿದ್ದಾನೆ; ಅಂತಹವನನ್ನು ತಮ್ಮೊಡನೆ ಸೇರಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದೋ ಬೇಡವೋ ಎಂಬ ಜಿಜ್ಞಾಸೆ ವಾನರರಲ್ಲಿ ನಡೆಯುತ್ತದೆ. ರಾಮನು ಎಲ್ಲ ಮುಖ್ಯರ ಅಭಿಪ್ರಾಯವನ್ನೂ ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ. “ರಾಜ್ಯದ ಆಸೆಗಾಗಿ ತನ್ನ ಅಣ್ಣನನ್ನೇ ಬಿಟ್ಟುಬಂದ ವಿಭೀಷಣನನ್ನು ನಂಬಲಾಗದು” ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ, ತನ್ನ ಅಣ್ಣ ವಾಲಿಗೆ ಎದುರಾಗಿನಿಂತಿದ್ದ ಸುಗ್ರೀವ! ಸುಗ್ರೀವನ ಈ ಮಾತಿಗೆ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆಯಾಗಿ ರಾಮನ ಮುಖದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಸಣ್ಣ ನಗೆಯರಳುತ್ತದೆ. ರಾಮನು, “ಸುಗ್ರೀವ! ವಿಭೀಷಣನಿರಲಿ, ರಾವಣನೇನನ್ನಲ್ಲಿ ಶರಣಾಗತನಾದರೂ ನಾನು ಅವನಿಗೆ ಅಭಯವನ್ನು ಕೊಡುತ್ತೇನೆ. ವಿಭೀಷಣನನ್ನುಕರೆ ತಾ” ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ. ರಾಮನಿಗೆ ರಾವಣನ ಬಗ್ಗೆ ವ್ಯಕ್ತಿಗತವಾದ ದ್ವೇಷವಿಲ್ಲ. ಒಂದು ಪಕ್ಷರಾವಣನು ಈಗ ವಿವೇಕಿಯಾಗಿ, ತನ್ನ ಅಪರಾಧಕ್ಕಾಗಿ ಪಶ್ಚಾತ್ತಾಪವನ್ನೂ ಪಡುವುದಾದಲ್ಲಿ, ಸಾತ್ತ್ವಿಕನಾಗಿಬಿಟ್ಟಿರುವ ಅವನಿಗೆ ಶಿಕ್ಷೆ ಕೊಡುವ ಪ್ರಮೇಯವೇ ಇಲ್ಲಎಂಬುದು ರಾಮನ ಅಭಿಮತ. ರಾವಣಸತ್ತಾಗ, ಇಂತಹ ದುಷ್ಕರ್ಮಿಗೆ ತಾನುಸಂಸ್ಕಾರ ಮಾಡಬೇಕೆ ? ಎಂದು ವಿಭೀಷಣನೇ ಗೊಂದಲದಲ್ಲಿರುತ್ತಾನೆ. ಆಗ ರಾಮ “ವಿಭೀಷಣ, ಇವನಿಗೆ ಇನ್ನು ಸಂಸ್ಕಾರಮಾಡು; ರಾವಣನು ನಿನಗೆ ಹೇಗೆ ಅಣ್ಣನೋನನಗೂ ಹಾಗೆಯೇ ಅವನು” ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ. ಅಧರ್ಮ ನಾಶವಷ್ಟೇ ರಾಮನ ಉದ್ದೇಶ. ಅದಕ್ಕಾಗಿ ರಾವಣನಿಗೆ ವಧರೂಪವಾದ ಶಿಕ್ಷೆ.

ಶಿಕ್ಷೆಯನ್ನು ವಿಧಿಸುವ ಸಂದರ್ಭಗಳು ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಏರ್ಪಡದಿರಬಹುದು. ಆದರೆ ಇತರರ ತಪ್ಪುಗಳಿಗೆ ಪ್ರತಿಕ್ರಯಿಸುವಾಗ, ಅವರಿಗೆ ಹೇಗೆ ತಿಳಿವಳಿಕೆ ಕೊಡಬೇಕೆಂದು ಸಮಚಿತ್ತತೆಯಿಂದ ಆಲೋಚಿಸುವ ಕ್ರಮವನ್ನು ಬೆಳೆಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು.

ಮಹಾಭಾರತದಲ್ಲೂ, ಶ್ರೀಕ್ರಷ್ಣನು ಮೊದಲು ದುರ್ಯೋಧನನ ಬಳಿ ಸಂಧಾನಕ್ಕೇಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ದುರ್ಯೋಧನ, ಪಾಂಡವರಿಗೆ(=ಧರ್ಮಕ್ಕೆ) ಒಂದು ಸೂಜಿ ಮೊನೆಯಷ್ಟೂ ಜಾಗವನ್ನು ಕೊಡಲೊಪ್ಪುವುದಿಲ್ಲ. ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ, ಔಷಧಿಗೆ ಬಗ್ಗಲಾರದ ವ್ಯಾಧಿಯನ್ನು ಶಸ್ತ್ರಚಿಕಿತ್ಸೆಯಿಂದ ವೈದ್ಯನು ಪರಿಹರಿಸುವಂತೆ, ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಚಿಕಿತ್ಸೆಯಿಂದ ದುರ್ಯೋಧನನನ್ನು ಪರಿಹರಿಸಲು, ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು  ಕ್ರಮಕೈಗೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ.

ತಪ್ಪು ತಿಳಿವಳಿಕೆಯಿಂದಷ್ಟೇ ಮನುಷ್ಯ ತಪ್ಪು ಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಸರಿಯಾದ ಶಿಕ್ಷೆಯಿಂದಾಗಿ ಅಪರಾಧಿಗೆ ತಿಳಿವಳಿಕೆ ಬಂದು, ಮನಸ್ಸು ತಿಳಿಯಾದಲ್ಲಿ ಶಿಕ್ಷೆಯು ಸಾರ್ಥಕವಾದೀತು. ಆಗ ನಿಶ್ಚಿತವಾಗಿ ಶಿಕ್ಷೆಯು ರಕ್ಷೆಯೇಆಗುತ್ತದೆ.

ಸೂಚನೆ: ಈ ಲೇಖನದ ಆಯ್ದ ಭಾಗಗಳು ವಿಜಯ ಕರ್ನಾಟಕ ಪತ್ರಿಕೆಯ ಬೋಧಿ ವೃಕ್ಷ ಅಂಕಣದಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟವಾಗಿದೆ.

ಪರಂಜ್ಯೋತಿಯ ಪ್ರತಿನಿಧಿ- ದೀಪ (Paranjyotiya pratinidhi- deepa)

ಲೇಖಕರು: ತಾರೋಡಿ ಸುರೇಶ, ಬೆಂಗಳೂರು

ದೀಪ ಬೆಳಗುತ್ತದೆ. ತಕ್ಷಣ ಕತ್ತಲೆ ದೂರವಾಗುತ್ತದೆ. ಎಲ್ಲೆಡೆ  ಪ್ರಕಾಶವು ತುಂಬಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಸಹಜವಾಗಿಯೇ ಜೀವಲೋಕವು ದೀಪವನ್ನು ಬಯಸುತ್ತವೆ-ದಿವಾಭೀತ(ಗೂಬೆ)ದಂತಹ ಕೆಲವನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ. 

ಅದರಲ್ಲೂ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ದೀಪಕ್ಕೆ ಕೊಟ್ಟಿರುವಷ್ಟು ಮಹತ್ವವನ್ನು ಇನ್ನಾವುದಕ್ಕೂ ನೀಡಿಲ್ಲ. ಭಾರತ ಎಂಬ ಹೆಸರೇ ‘ಭಾ’ ಎಂದರೆ ಬೆಳಕು ‘ರತ’ ಎಂದರೆ ಅದರಲ್ಲಿ ನಲಿಯುವವರು ಎಂಬರ್ಥದಲ್ಲಿ ಬಂದಿದೆ. ಪ್ರತಿಯೊಂದು ವ್ಯವಹಾರವೂ ದೀಪ ಬೆಳಗುವಿಕೆಯಿಂದಲೇ ಆರಂಭ. ದೀಪವಿಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ಅದು ಅಮಂಗಲ ಎಂಬುದು ದೇಶದುದ್ದಕ್ಕೂ ವ್ಯಾಪಿಸಿರುವ ಮನೋಧರ್ಮ.

ನಾವು ಬೆಳಗುವ ದೀಪವು ಪರಮಾತ್ಮನ ಪ್ರತಿನಿಧಿ.  ಕಾರಣ ಪರಮಾತ್ಮನೇ ‘ಮೊಟ್ಟಮೊದಲ ಜ್ಯೋತಿ’. ಅವನನ್ನು “ಜ್ಯೋತಿರಿವ ಅಧೂಮಕಃ” ಹೊಗೆಯಿಲ್ಲದ ಜ್ಯೋತಿ,“ದೀಪವದ್ವೇದಸಾರಂ”,- ಹೃದಯಕಮಲದ ಮಧ್ಯೆ ವೇದಗಳ ಸಾರವಾಗಿರುವ ಜ್ಯೋತಿಯೊಂದು ಬೆಳಗುತ್ತಿದೆ-ಎಂದೆಲ್ಲ ವರ್ಣಿಸಿದ್ದಾರೆ.

ಅಂತಹ ಆತ್ಮದೀಪವು ನಿಧಿಯಾದರೆ ನಾವು ಬಾಹ್ಯದಲ್ಲಿ ಬೆಳಗುವ ದೀಪವು ಅದರ ಪ್ರತಿನಿಧಿ.  ಆದರೆ ಹಾಗೆ  ಪ್ರತಿನಿಧಿಯಾಗಬೇಕಾದರೆ ನಿಧಿಯ ಬಳಿಗೆ ಕರೆದೊಯ್ಯುವ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವಿರಬೇಕು. ಪ್ರತಿನಿಧಿಯಲ್ಲಿ ನಿಧಿಯ ಲಕ್ಷಣ-ಧರ್ಮಗಳು ಬಹಳ ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿರಬೇಕು.

ದೀಪವು ಪರಮಾತ್ಮನಂತೆಯೇ ಸ್ವಯಂಪ್ರಕಾಶ. ಪರಮಾತ್ಮನು ಅಜ್ಞಾನದ ಕತ್ತಲೆಯನ್ನು ದೂರ ಮಾಡುವಂತೆಯೇ ಹೊರದೀಪವೂ ಕತ್ತಲೆಯನ್ನು ಕಳೆಯುತ್ತದೆ. ಪರಂಜ್ಯೋತಿಯ ಸಾದೃಶ್ಯವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು, ಅದರ ದರ್ಶನವು ಮೂಲದೀಪದತ್ತ ಕೊಂಡೊಯ್ಯಬಲ್ಲುದು. ‘ಸಮಾಧಿಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿರುವವನು ಗಾಳಿಯಿಲ್ಲದ ದೀಪದಂತೆ ನಿಶ್ಚಲನಾಗಿರುತ್ತಾನೆ’ ಎಂದು ಯೋಗವು ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಪರಶಿವನನ್ನು ನಮ್ಮ ರಾಷ್ಟ್ರಕವಿಯಾದ ಕಾಳಿದಾಸನು ‘ಗಾಳಿಯಿಲ್ಲದಿರುವ ಎಡೆಯಲ್ಲಿ ನಿಶ್ಚಲವಾಗಿರುವ ದೀಪದಂತೆ’ಎಂದು ವರ್ಣಿಸುತ್ತಾನೆ. ಮನಸ್ಸಿನ ಚಂಚಲತೆಯಿಲ್ಲದಿರುವಾಗ ಪರಮಾತ್ಮ ದರ್ಶನ ಸಾಧ್ಯ ಎಂಬುದನ್ನೂ ಇದು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ.

ಹಾಗೆಯೇ ಒಂದು ದೀಪದಿಂದ ಇನ್ನೊಂದು ದೀಪವನ್ನು ಬೆಳಗಿದರೆ ಅದು ಏಕರೂಪವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಹಿಂದು ಮುಂದಿನ ದೀಪಗಳ ಪ್ರಕಾಶವು ಹೆಚ್ಚು- ಕಡಿಮೆಯಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಸ್ಥಿರವಾದ ಭಗವದ್ಧರ್ಮವನ್ನು ಇದು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ.

ಪರಮಾತ್ಮನು ಪರಮಸುಖದ ತವರುಮನೆ. ಅಂತೆಯೇ ದೀಪವೂ ಮಂಗಲಸ್ವರೂಪಿ. ಯಾವುದು ಸುಖವನ್ನು ಕೊಡುತ್ತದೆಯೋ ಅದು ಮಂಗಲ. ಇದು ಜ್ಞಾನಿಗಳ ಅನುಭವದ ಮಾತೂ ಹೌದು. ಜೊತೆಗೆ ಜ್ಞಾನಿಗಳ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನದಲ್ಲಿ ಇದನ್ನು ಸಾಧನೆಯ ಮಾಧ್ಯಮವನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡರೆ ಪರಮಾತ್ಮಾನುಭವದ ಅನುಪಮವಾದ ಸುಖಕ್ಕೆ ದ್ವಾರವಾಗಬಲ್ಲದು.

ಪರಮಾತ್ಮನು ಜನನ ಮರಣಗಳ ಚಕ್ರದಿಂದ ಜೀವಿಗಳನ್ನು ಕಾಪಾಡುತ್ತಾನೆ. ದೀಪವು ಕೂಡ ತನ್ನ ದರ್ಶನದಿಂದ ‘ತಮಸೋ ಮಾ ಜ್ಯೋತಿರ್ಗಮಯ’ ಎಂಬಂತೆ ತಪಸ್ಸಿನ ಸಾಧನವಾಗಿ, ಪರಮಾತ್ಮ ತತ್ವದತ್ತ ನಯನ ಮಾಡಿಸಿ ಹುಟ್ಟುಸಾವುಗಳ ಚಕ್ರದಿಂದ ರಕ್ಷಿಸುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದಲೇ ‘ಮೃತ್ಯುವಿನಾಶಿನೋ ದೀಪಃ’ ಎಂಬುದಾಗಿ ಕೊಂಡಾಡಿದ್ದಾರೆ.

ನಮ್ಮನ್ನೇ ನಾವು ದರ್ಪಣದಲ್ಲಿ ನೋಡಿಕೊಳ್ಳುವಂತೆ ದೀಪದರ್ಶನ. ಭೂಮಿಯ ನಕ್ಷೆಯಿಂದ ಭೂಮಿಯನ್ನು ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಂಡಂತೆ ಇದು.ದೀಪದಲ್ಲಿ ಮೂರು ವರ್ತಿಗಳು(ಬತ್ತಿ),ಎಣ್ಣೆ ಅಥವಾ ತುಪ್ಪ, ಮತ್ತು ಇವುಗಳನ್ನು ಹೊತ್ತಿರುವ ದೀಪಸ್ತಂಭವಿರುತ್ತದೆಯಷ್ಟೆ.ಇದೊಂದು ಅದ್ಭುತವಾದ  ಋಷಿಗಳ ಯೋಜನೆ. ಇದು ಕೇವಲ ಪರಮಾತ್ಮನ ಪ್ರತಿನಿಧಿಯಾಗಿರುವುದಲ್ಲದೆ ನಮ್ಮ ಸಮಗ್ರ ಜೀವನವನ್ನೂ  ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುತ್ತದೆ. ಇಲ್ಲಿ ದೀಪವು ಪರಮಾತ್ಮಜ್ಯೋತಿಯನ್ನೂ, ಮೂರು ವರ್ತಿಗಳು ತ್ರಿಗುಣಾತ್ಮಕವಾದ ಪ್ರಕೃತಿಯನ್ನು ಸೂಚಿಸಿದರೆ ಎಣ್ಣೆಯು ಅಂಟಿಕೊಳ್ಳುವ ಸ್ವಭಾವವುಳ್ಳ ಭಕ್ತಿಯ ಪ್ರತೀಕ. ಜೊತೆಗೆ ದೀಪವನ್ನು ಹೊತ್ತಿರುವ ದೀಪಸ್ತಂಭವು ನಮ್ಮ ಮೇರುದಂಡವನ್ನು ಅಥವಾ ದೇಹವನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ. ಯೋಗಶಾಸ್ತ್ರವು  ಮೇರುದಂಡದೊಳಗೆ ಗುಪ್ತವಾಗಿ ನೆಲೆಸಿರುವ ಆತ್ಮಮಾರ್ಗವನ್ನೂ, ಅದರ ತುತ್ತತುದಿಯಲ್ಲಿ, ಸಹಸ್ರಾರ ಚಕ್ರದಲ್ಲಿ ಬೆಳಗುತ್ತಿರುವ ಪರಂಜ್ಯೋತಿಯನ್ನೂ ವಿವರವಾಗಿ ವರ್ಣಿಸುತ್ತದೆ.

ಯೋಗದೃಷ್ಟಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಗೋಚರವಾಗುವ ಜೀವನದ ಒಳತತ್ವಗಳನ್ನೂ, ಪದ್ಮಗಳನ್ನೂ, ವಿದ್ಯೆಗಳನ್ನೂ ಜ್ಞಾಪಿಸುವ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ವಿವಿಧ ವಿನ್ಯಾಸಗಳಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಸಂಖ್ಯೆಗಳಲ್ಲಿ ಮಂಗಳಾರತಿಗಳನ್ನೂ ಋಷಿಗಳು ಅಳವಡಿಸಿಕೊಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ.

ಇವುಗಳೆಲ್ಲದರ ರಹಸ್ಯಗಳನ್ನು ಋಷಿಹೃದಯವೇಧಿಗಳಾದ ಮಹಾತ್ಮರಿಂದಲೇ ಅರಿಯಬೇಕು. ದೀಪರೂಪನಾದ ಪರಂಜ್ಯೋತಿಗೂ, ಪ್ರತಿನಿಧಿಯಾದ ದೀಪಕ್ಕೂ ಮತ್ತು ಅದನ್ನು ನಮ್ಮ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಅಳವಡಿಸಿ ಕೊಟ್ಟ ಮಹರ್ಷಿಗಳಿಗೂ ಕೋಟಿನಮನಗಳು.

ಸೂಚನೆ: ಈ ಲೇಖನದ ಆಯ್ದ ಭಾಗಗಳು ವಿಜಯ ಕರ್ನಾಟಕ ಪತ್ರಿಕೆಯ ಬೋಧಿ ವೃಕ್ಷ ಅಂಕಣದಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟವಾಗಿದೆ.

Pitru paksha - yenu? yeke? Hege?

Original Article in Kannada By : Dr. Nagaraj Gundappa

English Translation By : Smt. Padmini

The 15 days of the waning phase of the lunar month of Bhadrapada is called Pitru Paksha and religious people of Maharshi Samskrithi perform rituals related to the Pitru Devathas. In this context, it will be interesting to know who are Pitru Devatas, why this period is called Pitru Paksha and why is it important to observe these rituals.

In the lunar calendar system of the Rishis, a lunar month of 30 days is sub-divided into two, each half known as a ‘Paksha’ (fortnight) based on the waxing (brightening) and waning (fading) of moon. The 15 day period starting on the day after a new moon (Amavaasya) and ending in full moon (Poornima) is known as “Shukla Paksha” (waxing phase) and the period starting on the day after full moon and ending in new moon is known as “Krishna Paksha” (waning phase). Pitrus’ are worshipped during Krishna Paksha of Bhadrapada month. The new moon day of the Bhadrapada month is a special day known as Mahalaya Amavaasya.

Why is this specific 15 day period known as Pitru Paksha and why is it so important ? There are two reasons – first, it is one among the Pancha maha yajnas and second, this specific period in a year is important.

First, what are Pancha Maha Yajnas?

In the Maharshi Samskruthi, there are many ways of worshipping Bhagawan and they can broadly be classified as direct and indirect. In the indirect method of worshipping, the channels through which Bhagawan’s grace reaches us are worshipped thus indirectly pleasing Bhagawan as a consequence. Pancha Maha Yajna literally means five great homages and ought to be performed daily by every human being, more specifically by Grihasthas. What are these five great Yajnas? They are Deva yajna (worship of Devathas ), Pitru yajna (worship of ancestors ), Rshi yajna (worship of Sages), Manushya yagnya (homage to fellow humans), Bhoota yagnya  (homage to birds and animals). To lead a fruitful life, every person needs nurturing and cooperation from various sources, throughout life and this nurturing reaches a person through Bhagawan's grace. An infant sucks milk from its mother’s breasts based on its own urge, with no one having to teach. Similarly it learns to see, walk and talk on its own. This natural tendency of the child responsible for its survival and growth is a grace of Bhagawan. While listening to people around can aid in a child’s development of speech, the process of learning is driven from inside. These natural tendencies and urges are created inside a person through powers called Devathas, who are channels that bring Bhagawan’s grace to us throughout life. Generalising, all our activities involving sense organs and mind are happening based on some inner urge created by Devathas, the powers residing inside us and expressing gratitude to the Devathas in multiple forms is called the Deva Yajna. 

While a person’s inner functioning happens through the grace of Devathas, other inner and outer nurturing happens through Pitru Devatas. Every child is born and nurtured through parents and parenthood is bestowed to the parents by the grace of Pitru Devatas residing inside them. Thus Pitru Devatas nurture a person indirectly in the form of power residing inside and directly through living parents. Expressing gratitude to the parents, ancestors and the Pitru Devatas is called the Pitru yajna. Thirdly, every person needs to develop a self awareness and worldly knowledge to lead a successful life and Rshis are responsible for bestowing this knowledge to us. Expressing gratitude to the Rishis is Brahma yajna. Fourthly, co-operation of fellow human beings plays a key role in a persons’s normal life. For instance, our basic survival need, namely food involves hard work of so many categories of people. The farmer who tills the land, the equipment manufacturer who manufactures the farming equipments, the person who supplies seeds and fertilisers, the labourers who harvest the crop, those who refine the crop to bring it to edible form, the merchants who bring it to our door step, those who cook the raw material, the manufacturers and suppliers of the utensils and heating devices and so many others play a role in each ounce of food that we consume. So is the case with our dwelling, clothes, education, entertainment, earning etc. with everything having an underlying chain of people whose effort plays a role.Thus expressing gratitude to fellow human beings is the fourth form of Yajna and this is done through offering food to at least one person outside family, typically a guest (Athithi - one who comes uninvited). This fourth form is called Manushya yajna. In a like manner birds and animals too contribute to our welfare in many ways. Offering food to birds and animals in the surrounding is called Bhoota Yajna and is the fifth form. Thus the rituals performed in the Pitru Paksha are important because they are a form of Pitru yajna, one of the five great Yajnas ought to be performed by every person. 

Having seen as to why the worship of Pitrus are important, what deserves our attention next is the importance of the timing. 

Different times of day and days of the year support different tendencies in us and aid a specific type of activity. For instance, day time induces activity while night time induces sleep and twilight period induces a meditative tendency. Accordingly, if we keep our worldly activities during day time, sleep during night and meditation or other forms of divine worship during dawn and twilight, our effectiveness will be maximum. In a similar manner, the Rishis have identified that on some specific days in a year, the grace of specific Devatas flow abundantly. Such days are named after the deity whose grace flows abundantly that day such as Rama navami, Ganesha chaturthi, Krishna ashtami etc. These days are called Parva or festivals and it is advisable to spend time for a special worship of these deities during these festivals. In this manner, the Rishis have identified that the grace of the Pitrus flow abundantly during the Pitru Paksha and the entire fortnight is dedicated to the worship of Pitrus. Thus the name Pitru paksha. The Pitru deities shower their special blessings and Pitru yajna fetches great rewards when performed during this 15 day interval.

How is Pitru yagnya performed? What is the significance of observing it in Pitru paksha?

Respecting and taking good care of parents when they are alive and performing their annual ceremony as well as offering TarpaNa (ablution, an offering of black sesame seeds and water), on specific days is called Pitru yajna. The annual ceremony (Shraaddhaa) of the departed person, is performed on the same Tithi (lunar phase in that specific month) every year, while TarpaNa is offered every month, on every Amavaasya and Sankramana ( a solar event – representing movement of sun  from one zodiac constellation to the next) days. It is imperative for people of all varna and class to observe these rituals of Shraaddha and Tarpana in the manner prescribed to them by the Rishis. Shraaddhaa and Tarpana when performed during Pitru paksha acquires special significance. Some people perform Shradhdha every day during the Pitru paksha, while those who can’t afford to do it every day perform the special Shradhdha and TarpaNa on any one day during the 15 day period and offer food.

How is Mahalaya  TarpaNa special?

While on every Amavaasya day, TarpaNa is offered only to 3 generations of maternal and paternal ancestors, on the Mahalaya Amavaasya day, TarpaNa is offerred to a large set of people who have departed. Those who receive TarpaNa during this period are called ‘KaaruNya Pitrus’ and their list includes relatives, teachers, best friends besides our own fore fathers. Thus, Pitru Paksha is a great occasion to serve a vast number of people in their after life and hence take steps towards our own salvation too! Pranams to the Rishis who responsible for installing this practice in our Samskrithi and to Sriranga Mahaguru and his elder disciples because of whose grace, we are today comprehending and practicing these rituals.

Note: The Kannada version of this article can be viewed at AYVM blogs

ಆದರ್ಶ ಎಂದರೇನು? (Adarsha endarenu)

ಲೇಖಕರು: ಸುಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯ ಸೋಮಯಾಜಿ

ಆದರ್ಶ ಎನ್ನುವ ಪದ ನಮಗೆಲ್ಲರಿಗೂ ಅತ್ಯಂತ ಪರಿಚಿತವಾಗಿರುವ, ನಿತ್ಯಜೀವನದಲ್ಲಿ ಬಳಕೆಯಲ್ಲಿರುವ ಪದ.ನಮ್ಮ ಜೀವನಕ್ಕೆ ಇವರು ಆದರ್ಶ ಎಂದು ಸಿನೆಮಾ ತಾರೆಯರನ್ನೋ,ಕ್ರೀಡಾ ಪಟುಗಳನ್ನೋ ,ದೇಶಭಕ್ತರನ್ನೋ,ರಾಜಕೀಯ ಧುರೀಣರನ್ನೋ ಅವರವರ ರುಚಿಗೆ ತಕ್ಕಂತೆ ಭಾವಿಸುವುದನ್ನು ನಾವು ನೋಡುತ್ತೇವೆ.

ಸಂಸ್ಕೃತ ಭಾಷೆಯ ಪದ. ಆ ಸಮನ್ತಾತ್ ದರ್ಶನ. ನಮಗೆ ನಮ್ಮನ್ನು ಸಮಗ್ರವಾಗಿ ಯಾವುದು ದರ್ಶನ ಮಾಡಿಸುತ್ತೋ ಅದು ಆದರ್ಶ. ಎದುರಿಗೆ ನಿಂತಾಗ ನಮ್ಮನ್ನು ನಮಗೆ ತೋರಿಸುತ್ತಾದ್ದರಿಂದ, ಕನ್ನಡಿಗೂ ಆದರ್ಶ ಎನ್ನುವುದುಂಟು.

ಆದರೆ ಆ ಸಮನ್ತಾತ್ ಎನ್ನುವಾಗ ನಮ್ಮ ಒಳ ಹೊರ ಪರಿಚಯವನ್ನು ಪೂರ್ಣವಾಗಿ ತೋರಿಸುವುದು ಎಂದಾಗುತ್ತದೆ. ಕನ್ನಡಿ ನಮ್ಮ ಹೊರ ರೂಪವನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಯಾರ ದರ್ಶನದಿಂದ ಕೇವಲ ಭೌತಿಕವಾದ ಹೊರ ರೂಪವಷ್ಟನ್ನೇ ಅಲ್ಲದೇ  ನೈಜವಾಗಿ” ನಾನು” ಯಾರು ಎಂಬ ನಮ್ಮ ಒಳರೂಪವನ್ನೂ ನಾವು ನೋಡುವಂತಾಗುವುದೋ ಅವರನ್ನು ಆದರ್ಶ ಪುರುಷರು ಎಂದು ಭಾರತೀಯ ಋಷಿ ಸಮಾಜ ಕರೆದಿದೆ.

ಅಂತಹ ಜ್ಞಾನಿಗಳು ತಮ್ಮ ತಪಸ್ಯೆ,ಸಾಧನೆಗಳಿಂದ ತಮ್ಮ ನಿಜಸ್ವರೂಪವನ್ನು ತಿಳಿದು ಲೋಕದ ಅಂಕುಡೊಂಕಿನ ನಡೆಗೆ ವಿಚಲಿತರಾಗದೇ ಪರಮಾನಂದದಲ್ಲಿ ರಮಿಸುತ್ತಾರೆ. ಅವರ ದರ್ಶನ ಅವರೊಳಗಿನ ಸತ್ಯವನ್ನು ನಮಗೆ ಪರಿಚಯಿಸುತ್ತದೆ.ನಿರಂತರವಾಗಿ ಅವರ ಸಹವಾಸ,ಅನುಗ್ರಹಗಳು ನಮ್ಮೊಳಗಿನ ಸತ್ಯವನ್ನೂ ಕಂಡುಕೊಳ್ಳುವಂತೆ ಮಾಡುತ್ತದೆ.  ಎಲ್ಲರಲ್ಲೂ ಆ ಚೈತನ್ಯ ಶಕ್ತಿಯೇ ಬೆಳಗುತ್ತಿರುವುದು.ಅದೇ “ನಾನು” ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ವಿಷಯ.ಅದರ ಪರಿಚಯವೇ ನನ್ನ ಪರಿಚಯ. ಯಾವ ಮಹಾತ್ಮರಿಂದ ಅಂತಹ “ನನ್ನನ್ನು” ತಿಳಿಯಬಹುದೋ ಅವರು “ಆದರ್ಶ” ಪದಕ್ಕೆ ನಿಜವಾಗಿ ಯೋಗ್ಯರು.

ಭಗವಂತನ ಅವತಾರವಾದ ರಾಮ,ಕೃಷ್ಣರೇ ಮೊದಲಾದವರು ನಮ್ಮ ಆದರ್ಶ ಎನ್ನುವ ಮಾತಿಗೂ ಇದೇ ಕಾರಣ. ಅವರ ಬಾಹ್ಯಜೀವನದ ನಡೆಗಳೂ ಆದರ್ಶವೇ. ಹೇಗೆ ಎಷ್ಟೇ ಕಷ್ಟ ನಷ್ಟಗಳಿದ್ದರೂ ಸಮಾಜದ ಹಿತಕ್ಕಾಗಿ ಅವರು ಬದುಕಿದರು ಎಂಬುದು ಹೊರ ಆದರ್ಶವಾದರೆ, ಅವರ ದರ್ಶನ, ಅವರ ಉಪದೇಶ, ನಮ್ಮನ್ನು ನಮ್ಮ ಅಂತರಂಗದ ದರ್ಶನಮಾಡಲು ಸಹಕಾರಿಯಾಗುತ್ತದೆ.  ಹಾಗೆಯೇ ಅಂತಹ ಸತ್ಯವನ್ನು ಕಂಡ  ಜ್ಞಾನಿಗಳು ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪಿಸಿದ ದೇವತಾ ಮೂರ್ತಿಗಳೂ ಸಹ, ನಿರಂತರ ಧ್ಯಾನ ಮಾಡುವುದರಿಂದ ನಮ್ಮ ಸ್ವರೂಪ ದರ್ಶನಕ್ಕೆ ಸಹಾಯ ಮಾಡುವುದರಿಂದ ಆದರ್ಶವಾಗುತ್ತದೆ. ಹೀಗೆ ಯಾವ ಯಾವುದು” ನಮ್ಮ “ ಸಮಗ್ರವಾದ ದರ್ಶನ ಮಾಡಿಸಲು ಸಹಕಾರಿಗಳಾಗುವುದೋ ಅವೆಲ್ಲವೂ ಆದರ್ಶವೇ.ಸದ್ಗುರುವಿನ ನಡೆ,ಉಪದೇಶ,ಆದೇಶ ನಿರ್ದೇಶಗಳೆಲ್ಲವೂ ಈ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ಆದರ್ಶವೇ.

ಈ ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ಪದಗಳೆಲ್ಲವೂ ಬಾಳ ಒಳಬೆಳಕಿನಲ್ಲಿ ಸಂಚರಿಸಿದ ಮಹರ್ಷಿಗಳಿಂದ ಬಂದವುಗಳು. ತಾವು ಕಂಡು ಅನುಭವಿಸಿದ ಸತ್ಯ ದರ್ಶನವನ್ನು ಲೋಕವೆಲ್ಲವೂ ಕಾಣುವಂತಾಗಲಿ ಎಂಬ ಕರುಣೆಯಿಂದ ತಂದ ಪದಗಳು. ಪದ -ಪದಾರ್ಥವನ್ನು ಮುಟ್ಟುವಂತಿದ್ದರೆ ಅದರ ಬಳಕೆ ಅರ್ಥಪೂರ್ಣ.  ನಾವು ನಮ್ಮ ಸಂಕುಚಿತ ದೃಷ್ಟಿಯ ಜೀವನಗಳಲ್ಲಿ ಹಿರಿದಾದ ಪದಾರ್ಥವನ್ನು ಮುಟ್ಟುವ ಪದಗಳನ್ನೆಲ್ಲಾ ಕ್ಷುದ್ರವಾದ, ಸೀಮಿತವಾದ ಅರ್ಥದಲ್ಲಿ ಬಳಸುವುದಾಗುತ್ತಿದೆ.

ಈ ದೇಶದ ಅನುಭಾವಿಗಳು ತಂದ ಪದಗಳನ್ನು,  ಅದು ಯಾವ ಪದಾರ್ಥವನ್ನು ಉದ್ದೇಶಿಸಿ ಬಂದುದು ಎಂಬ ಚಿಂತನೆಯೇ ನಮಗೆ ಅವರು ನಡೆಸಿದ ನೆಮ್ಮದಿಯ ಜೀವನದ ದಾರಿದೀಪವಾಗಬಲ್ಲದು. ಆದರ್ಶದ ನೈಜ ಪರಿಚಯ ಮಾಡಿಸಿದ ಶ್ರೀರಂಗ ಮಹಾ ಗುರುಗಳಿಗೆ, ಅವರಿಂದ ಧರಿಸಿದ ವಿಷಯವನ್ನು ನಮ್ಮ ವರೆಗೂ ಹರಿಸಿದ  ದಿ |ಪೂಜ್ಯ ರಾಮಭದ್ರಾಚಾರ್ಯರಿಗೂ ಈ ಲೇಖನ ಸಮರ್ಪಿತವಾಗಲಿ.

ಸೂಚನೆ: ಈ ಲೇಖನದ ಆಯ್ದ ಭಾಗಗಳು ವಿಜಯ ಕರ್ನಾಟಕ ಪತ್ರಿಕೆಯ ಬೋಧಿ ವೃಕ್ಷ ಅಂಕಣದಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟವಾಗಿದೆ.

Daampatya: Its ethics and their violation

By : Dr. Mohan Raghavan

Asst. Prof., IIT-Hyderabad

Modern thinking treats the institution of marriage as a contract between man and woman. The breach of trust between husband and wife constituting adultery has been a matter of heated discussion in our country over the last few weeks. While we do not intend to enter into a discussion on the merits or otherwise of this particular controversy, we do believe that a review of the spirit of Daampatya (the ‘institution of marriage’ or ‘wedlock’) in Bharateeya civilization and culture will be in order at this time.

In our culture, the institution of marriage is not a contract, but a bond that follows in the footsteps of nature. The mantras uttered during the Vivaaha (marriage) proclaim the bond between husband and wife to be akin to that between heaven and earth or thought and word. The dark clouds of the yonder heavens pour copiously onto earth to nourish the germinating seed. The light and heat of the heavenly sun sustains the life on this earth. For whose benefit, heaven or earth? Actually neither. They are both upholders of the sacred order of nature, ensuring that the cycles of rain and shine go on uninterrupted. They are selfless forces that ensure that flora and fauna, nay all life on earth perpetuate themselves, grow and glow in consonance with the scheme of mother Nature. Speech expresses the nature of thought. The rise of thought and the consequent speech are but instruments for the well-being of the individual.   

In like manner, Vivaaha or Daampatya are not just a license for gratification of the senses. It is a solemn responsibility to implement the bidding of the divine couple – Lakshmi Narayana or Parvati Parameshwara who are verily the fount of the forces of Nature. The Bharateeyas thought of Daampatya as a Yagnya to bring forth progeny endowed with Atmagunas who would in turn continue the virtuous cycle.

One may despair ‘Oh! These Indians have turned the romantic relationship of marriage into a dry ritual of perpetuation’. But not so! The very Vivaaha mantras that talk the simile of heaven-earth also sings ever so gently, the sweet and loaded conversation between husband and wife ‘May your heart be mine … let my heart be thine’. Ruru who gave up half his lifespan in order to bring back his betrothen Pramadvara back to life was a son of a Rishi too. The self-realized Kardama-prajapati, it is said, spent several years in enjoyment in scenic mountain slopes and verdant forests with his consort Devahuti before the master yogi Kapila was born to them. Vasishta-Arundhati, Atri-Anasuya, Kashyapa-Aditi and countless other enlightened Rishis were householders and brought forth scores of children rivalling themselves in askesis. Thus the Rishis of Bhaarata were just as well, masters of Bhoga-sense enjoyment as they were of restraint and Yoga.    

Now, since the bonds of Daampatya are a Yagnya in service of Mother Nature and the forces thereof, its breach too is to be resolved in the court of Nature-Srishti and the SrishtiKarta. The Kannada term for punishment is ‘Shikshe’ which is interestingly synonymous with education. (The corresponding term in Samskrita and many other Indic languages is Danda which is synonymous with restraint, backbone – that houses the inner workings of Yoga, a king’s scepter or a staff used by hermits as a symbol of the yogic brahmadanda). That this is so, is no coincidence; rather that was the intent. Unlike the word ‘punish’ which has overtones of inflicting injury and retribution, the Bharateeya words have strong overtones of education, restraint, penance and control of the mind, because that indeed was their concept of punishment; re-education, corrective action by restraint of the mind and penance. That is why Ahalya’s punishment was penance and askesis while remaining unseen by the world. The prescription for her transgression was an apparent bane that would in time to come bestow a boon – the darshana of Sri Rama; loss of sensual attachments; restoration of her purity and reunion with Gautama. It is also to be noted here that Indra who was an equal partner in the transgress, is rendered impotent. While the prescription was different for each offender, the outcome intended was the same – resumption of control over senses. There is no mention here of the courts or jails; and not even a hint of marriage registrations or divorce.

In Bharateeya culture the bonds of Daampatya are strong and inviolable. They are also equally deep and subtle. It is said that Padmavathi, the consort of Devout poet Jayadeva swooned and passed away when she heard the false news of the death of her husband. She was subsequently brought back to life with the mellifluous notes of Jayadeva’s songs in praise of the Lord. What do we call such exalted souls? Romantic couple or devotees of the highest order? That they could as a civilization achieve at once, sense gratification (that calls for indulging the senses) and penance of the highest order (by denying the senses) will count as one of the most astonishing and unparalleled achievements of the Bharateeyas.

Note: A Kannada version of this article was published in Vijaya Karnataka – Bodhi Vriksha on 20th October 2018.

ಕಾಮ: ತ್ಯಾಜ್ಯವೋ ಪೂಜ್ಯವೋ ? (Kama: Tyajyavo pujyavo?)

                           

                                                                                              ಲೇಖಕರು: ಡಾ. ಆರ್. ಮೋಹನ

'ಕಾಮ' ಅಂದಕೂಡಲೇ  ಮುಗುಳು ನಗೆಯಿಂದ ನುಣಿಚಿಕೊಳ್ಳುವರು ಕೆಲವರು. ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಶಾಲಾ ಕಾಲೇಜುಗಳಲ್ಲಿ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳಿಗೆ  ತಿಳಿವಳಿಕೆ ನೀಡಬೇಕಾದ ವಿಷಯವೆಂದು ಇತರರು.  ನೀಚಭಾವದಿಂದ ಕಾಣುವರು ಕೆಲವರು. ಪರದೆಯಮೇಲಿನ  'ರೋಮ್ಯಾನ್ಸ್' ಗೆ ಪರ್ಯಾಯವಾಗಿ ಭಾವಿಸುವರು ಬಹುಮಂದಿ.            

ಕಾಮದಿಂದಲೇ ಸಮಾಜದ ಉಳಿವು ಅಳಿವು ಎರಡೂ ಸಾಧ್ಯ   

‘ಕಾಮ’  ಸೃಷ್ಟಿಸಹಜವಾದ ಒಂದು ವೇಗ. ಈ ವೇಗವು ಇಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ಮನುಕುಲದ  ಉಳಿಯುವಿಕೆಯೇ ಪ್ರಶ್ನೆಯಾಗಿ ಉಳಿದುಬಿಡುವುದು. ಹುಟ್ಟಿನಿಂದಲೇ ಈ ವೇಗವು ನಮ್ಮಲ್ಲಿ ಗುಪ್ತವಾಗಿ ಅಡಗಿದ್ದು  ತಾರುಣ್ಯದಲ್ಲಿ ಸ್ತ್ರೀ-ಪುರುಷರ ಪರಸ್ಪರ ಆಕರ್ಷಣೆಯಾಗಿ ಇದರ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿ ಎಂಬುದು ಚಿರಪರಿಚಿತವೇ ಆಗಿದೆ. ಈ ಆಕರ್ಷಣೆಯು ಸಮಾಜವು ಹಾಕಿಕೊಂಡ ಕಟ್ಟುಪಾಡು ಮತ್ತು ಜೀವನ ಮೌಲ್ಯಗಳಿಗೆ ಒಪ್ಪುವಂತಿದ್ದರೆ ನಮ್ಮ ವೋಟು ಇಲ್ಲವಾದರೆ ಧರ್ಮದೇಟು. ಇದು ಎಲ್ಲಾ ದೇಶ-ಜನಾಂಗ-ಪಶು-ಪಕ್ಷಿಗಳ  ಸಮಾಜಕ್ಕೂ ಸಮಾನವಾಗಿರುವ ಸತ್ಯ. ಆಯಾ ಸಮಾಜಗಳಲ್ಲಿನ ಸರಿ ತಪ್ಪುಗಳ ಚೌಕಟ್ಟುಗಳು ಬೇರೆ ಬೇರೆಯಷ್ಟೇ. 

ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತದ ಮಹರ್ಷಿಗಳು ಕಾಮದ ಶಕ್ತಿ ಮತ್ತು ನಿಜ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ಚೆನ್ನಾಗಿ ಬಲ್ಲವರು. ಕಾಮದ ಮೂಲ ರೂಪವೆಂದರೆ ‘ಇಂದ್ರಿಯಗಳ ಬಯಕೆಯನ್ನೀಡೇರಿಸಬೇಕೆಂಬ ತೀವ್ರ ಚಾಪಲ್ಯ’. ಪರಿಸ್ಥಿತಿಗೆ ತಕ್ಕಂತೆ ಚಾಪಲ್ಯ  ನಾನಾ ರೂಪಗಳನ್ನು ತಾಳುತ್ತದೆ. ಈ ಅನಿಯಂತ್ರಿತ ಚಾಪಲ್ಯ ಎಲ್ಲಾ ಚೌಕಟ್ಟುಗಳನ್ನೂ ಮೀರಿ ಹೊರಹಾರಬಲ್ಲ ಕುದುರೆಯೆಂಬುದನ್ನೂ ತಿಳಿದಿದ್ದರು. ಆದ್ದರಿಂದ ಕುದುರೆಗೆ ಕಡಿವಾಣ ಹಾಕುವ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನೂ ಜೊತೆಯಲ್ಲೇ ಹೆಣೆದರು. ಅದು ಹೇಗೆ ? ಕಾರನ್ನು ವೇಗವಾಗಿ ಮುಂದೂಡಲು ಆಕ್ಸಲರೇಟರ್ ಇರುವಂತೆಯೇ ತಡೆಗೆ ಬ್ರೇಕ್ ಕೂಡ ಉಂಟು. ಬ್ರೇಕ್ ಇಲ್ಲವಾದರೆ ಆಕ್ಸಿಡೆಂಟ್ ಖಚಿತ. ಜೀವನವೆಂಬ ಗಾಡಿಯಲ್ಲಿ, ಕಾಮವೆಂಬ ವೇಗದ ನಿಯಂತ್ರಣಕ್ಕಾಗಿ ಬ್ರೇಕನ್ನ ಅಳವಡಿಸಿ ಅದರ ಬಳಕೆಯ ಶಿಕ್ಷಣವನ್ನೂ ನೀಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಆ ಬ್ರೇಕ್ ಗೇ ಇಂದ್ರಿಯಜಯ ಎಂಬ ಹೆಸರು.  ಇಷ್ಟವಾದ ತಿಂಡಿ ಕಣ್ಣುಮುಂದಿದ್ದರೂ ಆರೋಗ್ಯಕ್ಕೆ ಹೊಂದದಿದ್ದಾಗ ‘ಬೇಡ’ ಎಂದು ಹೇಳುವ ದಾರ್ಢ್ಯವದು. ಮನಸೆಳೆವ ದೃಷ್ಯ ಕಣ್ಣುಮುಂದಿದ್ದರೂ ನಿಯಮವನ್ನು ಮೀರುವುದಿಲ್ಲ, ‘ನೋಡುವುದಿಲ್ಲ’ ಎಂಬ ಧೃತಿಯದು. ಹೀಗೆ ಇಂದ್ರಿಯಜಯಕ್ಕೆ ನಾನಾ ನಿದರ್ಶನಗಳು. ಆದರೆ ಕಂಡದ್ದೆಲ್ಲ ಬೇಡ ಬೇಡವೆಂದು ಮುಖ ತಿರುಗಿಸಿದರೆ, ಬ್ರೇಕ್ ಹೊಡೆಯಲು ಮಾತ್ರ ಬರುತ್ತೆ ಗಾಡಿ ಓಡಿಸಲಾರೆ ಎಂದಂತಾಯ್ತು. ಸಂತೇಬೀದಿಯಲ್ಲಿ ನಿಧಾನವಾಗಿ ಚಲಾಯಿಸಿ, ಹೆದ್ದಾರಿ ಬಂದಕೂಡಲೇ ೧೨೦ ಕಿ.ಮೀ ವೇಗದಲ್ಲಿ ಅನಾಯಾಸವಾಗಿ ಅಪಾಯ ಬಾರದಂತೆ ಓಡಿಸಲೂ ತಿಳಿದಿರಬೇಕು. ಅಂತೆಯೇ ಇಂದ್ರಿಯ ಬೇಡಿದರೂ ಬೇಡವೆಂದು ಹೇಳಲು ಸಮರ್ಥ, ಅನುಮತಿಯಿದ್ದಲ್ಲಿ ಭೋಗಿಸಲೂ ಸಿದ್ಧ ಎಂದಿದ್ದರೆ ಮಾತ್ರ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಒಂದು ‘ಬ್ಯಾಲನ್ಸ್’ ಇರುತ್ತದೆ. ಇದನ್ನು  ‘ಧರ್ಮ’ ಎಂದು ಕರೆದರು ನಮ್ಮ ಋಷಿಗಳು. 

ಅರ್ಥ ಸಂಪಾದನೆ - ಕಾಮ ಸೇವನೆಗೆ ಧರ್ಮದ ‘ಲೈಸೆನ್ಸ್’ ಬೇಕು  

ಭಾರತೀಯ ಜೀವನವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ಕಾಮ ಸೇವನೆ ಮತ್ತು ಅರ್ಥ ಸಂಪಾದನೆಗೆ ಲೈಸೆನ್ಸ್ ಕೊಡುವ ಮುನ್ನ ದೀರ್ಘಕಾಲ ಧರ್ಮದಲ್ಲಿ ತರಬೇತಿ ನೀಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಅದೇ ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯ-ಗುರುಕುಲವಾಸ.  ಅಲ್ಲಿ ಇಂದಿನ ಹಾಗೆ ಕೇವಲ ಪುಸ್ತಕಪಾಠ ಮಾತ್ರವಲ್ಲ. ತಪಸ್ಯೆಯಿಂದ ಮಸ್ತಕ ಬೆಳಗಿಸುವ ಪಾಠವೂ ಇತ್ತು. ಧರ್ಮ ಮೈಗೂಡಿಸುವ ಅಭ್ಯಾಸವಿತ್ತು. ಈ ತರಬೇತಿಯನ್ನು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಿದವನೇ “ಸ್ನಾತಕ “ಎಂಬ ಪದವಿಗೆ ಅರ್ಹ. ಇಂಥಹ ಧರ್ಮಿಷ್ಠ ಕಾಮಸೇವನೆಯಿಂದ ಮರ್ಯಾದೆಯನ್ನು ಮೀರುವುದಿಲ್ಲ. ಇದನ್ನೇ ಭಗವದ್ಗೀತೆಯಲ್ಲಿ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ‘ಧರ್ಮಾವಿರುದ್ಧೋಭೂತೇಷು ಕಾಮೋಸ್ಮಿ ಭರತರ್ಷಭ’ - ‘ನಾನು ಸ್ವತಃ ಕಾಮವೇ ಆಗಿದ್ದೇನೆ - ಧರ್ಮಕ್ಕೆ ಅವಿರೋಧವಾಗಿದ್ದಪಕ್ಷದಲ್ಲಿ’ ಎಂದು ಹೇಳಿದ್ದಾನೆ. ಈ ರೀತಿ ಧರ್ಮಸಂಪಾದನೆಯನಂತರ  ಅರ್ಥ -ಕಾಮಗಳನ್ನು ಸೇವಿಸಿದರೆ ವ್ಯಕ್ತಿಯು ಗೃಹಸ್ಥ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಉದಾರನಾಗಿ ಲೋಕಕಲ್ಯಾಣಕ್ಕಾಗಿ ಅರ್ಥ - ಕಾಮಗಳನ್ನು ಸೇವಿಸುತ್ತಾನೆ. ತನ್ನ ಸ್ವಾರ್ಥಕ್ಕಾಗಿ, ಇಂದ್ರಿಯಗಳ ಚಾಪಲ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ಅಲ್ಲ. ಕಾಲವು ಉರುಳುತ್ತ ತಾರುಣ್ಯವು ಕಳೆದು ಮುಪ್ಪನ್ನು ಎದುರಿಸಿದಾಗ, ವೈರಾಗ್ಯದಿಂದ ಭೋಗವನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಿ ತಪಸ್ಯೆಯನ್ನು ಆಶ್ರಯಿಸುತ್ತಾನೆ.  ಶರೀರವನ್ನು ಹಳೆಯ ಬಟ್ಟೆಯಂತೆ ನಿರಾತಂಕವಾಗಿ ತ್ಯಜಿಸುತ್ತಾನೆ. ಇದನ್ನು ವರ್ಣಿಸುತ್ತ ಕಾಳಿದಾಸನು ‘’ಶೈಶವೇ ಅಭ್ಯಸ್ತ ವಿದ್ಯಾನಾಂ, ಯೌವನೇ ವಿಷಯೈಷಿಣಾಮ್, ವಾರ್ಧಕೇ ಮುನಿವೃತ್ತೀನಾಮ್, ಯೋಗೇನಾಂತೇ ತನುತ್ಯಜಾಮ್’ ಎಂದು ಹೇಳಿದ್ದಾನೆ. 

ಈ ವಿಷಯ ಇಂದೂ ಪ್ರಸಕ್ತವೇ ?

ಈ ಹಳೆಯ ಕಾಲದ ಮಾತಿಂದೇತಕೆ ? ಕಾಮವೆಂಬ ವೇಗದಿಂದ ಕೂಡಿದ ಗಾಡಿಯನ್ನು ಇಂದೂ ನಾವೆಲ್ಲರೂ ಓಡಿಸುತ್ತಲೇ ಇದ್ದೇವೆ. ಸುಖದಾಯಕವೂ ಸುಭದ್ರವೂ ಆದ  ಜೀವನ ಪಯಣ ಬಯಸಿದ್ದಲ್ಲಿ ಈ ವಿಷಯ ಇಂದೂ ಪ್ರಸಕ್ತ.   ರಸ್ತೆಗಳಲ್ಲಾಗಲಿ, ಸಮಾಜದಲ್ಲಾಗಲಿ ಅಪಘಾತಗಳಿಗೆ ‘ತರಬೇತಿ ಪಡೆಯದ ಚಾಲಕರೇ’ ಕಾರಣ. ಇದು ಅಂದಿನಂತೆಯೇ ಇಂದೂ ಸತ್ಯ. ‘ಧರ್ಮ’ ವೆಂಬ ಲೈಸೆನ್ಸ್ ಇದ್ದರೆ ಕಾಮ ಪೂಜ್ಯ, ಇಲ್ಲವಾದರೆ ಅಪಘಾತಕ್ಕೆ ಆಹ್ವಾನವೆಂದು ಸರ್ವಥಾ ತ್ಯಾಜ್ಯ.

ಸೂಚನೆ: ಈ ಲೇಖನದ ಆಯ್ದ ಭಾಗಗಳು ವಿಜಯ ಕರ್ನಾಟಕ ಪತ್ರಿಕೆಯ ಬೋಧಿ ವೃಕ್ಷ ಅಂಕಣದಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟವಾಗಿದೆ.

ದೇಹ ಮತ್ತು ದೇವಾಲಯ (Deha mattu devalaya)

ಲೇಖಕರು: ವಿದ್ವಾನ್ ಗಜಾನನ ಭಟ್ಟ, ರೇವಣಕಟ್ಟಾ

ಭಗವಂತನ ಬೃಹತ್ಸೃಷ್ಟಿಯನ್ನು ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡವೆಂದರೆ, ಅದರ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತ ಮಾದರಿಯಾದ ಮಾನವ ದೇಹವನ್ನು ಪಿಂಡಾಂಡವೆಂದಿದ್ದಾರೆ. ಮಹಾವಿಸ್ತಾರರೂಪವಾದ ವೃಕ್ಷದ ಎಲ್ಲ ಅಂಶಗಳೂ ಬೀಜದಲ್ಲಿ ಅಡಗಿರುವಂತೆ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡದಲ್ಲಿರುವ ಸಮಸ್ತ ತತ್ತ್ವಗಳೂ ಪಿಂಡಾಂಡದಲ್ಲಿ ಅಡಕವಾಗಿವೆ. ಜಡದೇಹದಲ್ಲಿ ಚೈತನ್ಯವನ್ನು ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕರಿಸಿಕೊಂಡ ಆ ಮಹಾಮನೀಷಿಗಳು ಭೌತಿಕ-ದೈವಿಕ-ಆತ್ಮಿಕವಾದ ಮೂರು ಸ್ತರದ ಸತ್ಯಗಳನ್ನು ಅರಿಯಲು ಅನುಗುಣವಾದ ಒಂದು ದಿವ್ಯಯಂತ್ರವನ್ನಾಗಿ ದೇಹವನ್ನು ಅವರು ಮನಗಂಡರು. ಅವರು ಕಂಡಂತೆ ಈ ದೇಹಯಂತ್ರವನ್ನು ವರ್ಣಿಸುವ ಪರಿ ಹೀಗಿದೆ.

ಎಂಬುದಾಗಿ ಸಾರಿದರು. ಈ ಮಾನವ ದೇಹವು ಸಮಗ್ರ ಸೃಷ್ಟಿಯನ್ನೂ ಹಾಗೆ ಸೃಷ್ಟಿಮೂಲದಲ್ಲಿ ಬೆಳಗುತ್ತಿರುವ ಪರಂಜ್ಯೋತಿಯನ್ನು ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು ಒಂದು ಸಾಧನವಾಗಿದೆ. ಲೋಕದಲ್ಲಿ ದೂರದ ವಸ್ತವಿನ ಅರಿವಿಗೆ ದೂರದರ್ಶಕವಿರುವಂತೆ, ಸೂಕ್ಷ್ಮವೀಕ್ಷಣೆಗೆ ಸೂಕ್ಷ್ಮದರ್ಶಕವಿರುವಂತೆ, ಎಲ್ಲ ಸತ್ಯ-ಋತಗಳನ್ನು ಅರಿಯಬಲ್ಲ ದೂರದರ್ಶಕವೂ ಸೂಕ್ಷ್ಮದರ್ಶಕವೂ ಪಾರದರ್ಶಕವೂ ನಮ್ಮ ದೇಹವೇ ಆಗಿದೆ. ಅದರ ಸಮಗ್ರ ಪರಿಚಯವನ್ನು ಸಾಮಾನ್ಯ ಬುದ್ಧಿಯ ಮಾನವನಿಗೂ ಅರಿವು ಮಾಡಿಕೊಡಲು ಈ ದೇಹದ ಒಂದು ಪ್ರತಿಕೃತಿಯಾಗಿ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ರಚಿಸಿದರು. ಅಲ್ಲಿಂದಲೇ ಈ ದೇವಾಲಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಬೆಳೆದು ಬಂದಿತು. ಆದ್ದರಿಂದಲೇ ದೇಹೋ ದೇವಾಲಯಃ ಪ್ರೋಕ್ತಃ ಜೀವೋ ಹಂಸಃ ಸನಾತನಃ ಎಂಬ ಮಾತು ಬೆಳೆದು ಬಂತು. ಸದಾತನವಾದ ಪರಂಜ್ಯೋತಿಯ ದರ್ಶದ ನೆಲೆಯಾಗಿ ದೇಹವನ್ನು ಕಾಣಲಾಯಿತು.

ದಶದ್ವಾರಪುರಂ ದೇಹಂ ದಶನಾಡೀಮಹಾಪಥಮ್ | 
ದಶಭಿರ್ವಾಯುಭಿರ್ವ್ಯಾಪ್ತಂ ದಶೇಂದ್ರಿಯಪರಿಚ್ಛದಮ್ || 
ದೇಹಂ ವಿಷ್ಣ್ವಾಲಯಂ ಪ್ರೋಕ್ತಂ ಸಿದ್ಧಿದಂ ಸರ್ವದೇಹಿನಾಮ್ | 
ದೇಹಂ ಶಿವಾಲಯಂ ಪ್ರೋಕ್ತಂ ಸಿದ್ಧಿದಂ ಸರ್ವದೇಹಿನಾಮ್ ||

ನಮ್ಮ ಮುಖವನ್ನೇ ನಾವು ಕನ್ನಡಿಯಲ್ಲಿ ನೋಡಿ ಸಂತೋಷಪಡುತ್ತೇವೆ. ಅದೇ ರೀತಿ ನಮ್ಮನ್ನೇ ನಾವು ನೋಡುವುದು ಎಂದರೆ ಕೇವಲ ಹೊರಮೈಯನ್ನಲ್ಲ. ಈ ಹೊರ ಕವಚದ ಹಿಂದಿರುವ ಸೂಕ್ಷ್ಮ ಮತ್ತು ಪರರೂಪದವರೆಗೂ ನಮ್ಮನ್ನು ನಾವು ನೋಡಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು. ಹಾಗೆ ನೋಡುವುದನ್ನು ಆತ್ಮಾವಲೋಕನವೆನ್ನಬಹುದು. ಈ ಆತ್ಮಾವಲೋಕನವನ್ನು ತನ್ನಲ್ಲೆ ತಾನು ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಾಧ್ಯವಿದೆ. ಆದರೆ ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಆ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಅದಕ್ಕಾಗಿ ಒಂದು ಸಂಸ್ಕಾರ ಕೊಟ್ಟಾಗ ಸಾಧ್ಯವಾಗುವುದು. ಅಂತಹ ಸಂಸ್ಕಾರ ದೇವಾಲಯದಿಂದ ದೊರಕಬಹುದಾಗಿದೆ. ಈ ದೇಹದ ಮೂಲಕ ಆತ್ಮಲೋಕನವನ್ನು ಮಾಡಿ ಆ ಅನುಭೂತಿಯನ್ನು ಪಡೆಯುವ ಉಪಾಯವಾಗಿ ಆಗಮಶಾಸ್ತ್ರವು ಪ್ರವರ್ತನೆಗೊಂಡಿತು. ಆಗತ-ಗತ-ಮತರೂಪವಾಗಿ ವಿಸ್ತಾರವಾದ ಈ ಶಾಸ್ತ್ರವು ಆರಾಧನೆ-ಉತ್ಸವ ಮೊದಲಾದ ವಿಧಾನಗಳಿಂದ ಒಡಲೊಳಗಿನ ಆನಂದವನ್ನು ಅನುಭವಿಸಲು ಸೇತುವಾಗಿದೆ. ಆತ್ಮಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಆಲಯದ ಅರ್ಚ್ಯಾಮೂರ್ತಿಯಿದ್ದು ತ್ರಿಗುಣಗಳ ಪ್ರತಿನಿಧಿಯಾಗಿ ತ್ರಿವರ್ಣದ ತೆರೆ ತೆರೆದು ದೇವದರ್ಶನ ಮಾಡಿಸುವ, ಆ ಆನಂದದತ್ತ ದಿಗ್ದರ್ಶನ ನೀಡಬಲ್ಲ ಒಬ್ಬ ಅರ್ಚಕನಿರಬೇಕು. ಆಗ ಶಿಲೆಯೂ ಶಂಕರನಾಗುವುದು. ಈ ದೇವಾಲಯವು ನಮ್ಮನ್ನು ಭುವಿಯ ಜೀವನದಿಂದ ದಿವಿಯ ಆನಂದದೆಡೆಗೆ ಕೊಂಡೊಯ್ಯುವ ಸೇತುವೂ ಆಗಿದೆ. "ಅಭಿಜ್ಞಾನದ ಉಂಗುರವು ಇಲ್ಲದ್ದರಿಂದ ದುಷ್ಯಂತನಿಗೆ ರಸನಿಮಿಷ ವಿಷನಿಮಿಷವಾಯಿತು. ಮತ್ತೆ ಅಭಿಜ್ಞಾನ ದೊರೆತು ವಿಷನಿಮಿಷ ರಸನಿಮಿಷಕ್ಕೆ ತಿರುಗಿತು. ಹಾಗೆಯೇ ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿದ್ದವರನ್ನು ವೈಕುಂಠ, ಕೈಲಾಸಕ್ಕೆ ಕೊಂಡೊಯ್ಯುವ ಅಭಿಜ್ಞಾನವೇ ದೇವಾಲಯ. ಎಂಬ ಮಹಾಯೋಗಿ ಶ್ರೀರಂಗ ಮಹಾಗುರುವಿನ ಸಂದೇಶನುಡಿ ಮನನೀಯವಾದುದು.

ಈ ದೇಹಯಂತ್ರವನ್ನು ಗಮನಿಸಿದ ಯೋಗಿಗಳು ಇದರಲ್ಲಿ ಮೂಲಾಧಾರ, ಸ್ವಾಧಿಷ್ಠಾನ, ಮಣಿಪೂರ, ಅನಾಹತ, ವಿಶುದ್ಧಿ, ಆಜ್ಞಾ, ಸಹಸ್ರಾರವೆಂಬುದಾಗಿ ಏಳು ಕೇಂದ್ರಗಳನ್ನು ದರ್ಶನ ಮಾಡಿದರು. ಈ ಏಳು ಕೇಂದ್ರಗಳು ಏಳು ದ್ವಾರಗಳಂತೆ ಇದ್ದು ಒಳಗೆ ಬೆಳಗುವ ಪರಮಾತ್ಮನ ದರ್ಶನಕ್ಕೆ ದಾರಿ ಮಾಡಿ ಕೊಡುತ್ತವೆ. ಈ ಏಳು ಕೇಂದ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಮೂರು ಕೇಂದ್ರಗಳು ಅತ್ಯಂತ ಮುಖ್ಯವಾದವುಗಳಾಗಿವೆ. ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಧಾನವಾದದ್ದು. ಹೀಗಿರುವ ಅಂತರಂಗದ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸಿ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿಯೂ ಏಳು ದ್ವಾರ, ಮೂರು ದ್ವಾರ, ಒಂದು ದ್ವಾರರೂಪವಾದ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಅಳವಡಿಸಿದರು.

ಬೆನ್ನುಮೂಳೆಯ ಪ್ರತಿನಿಧಿಯಾಗಿ ಒಂದು ಧ್ವಜಸ್ತಂಭ. ದೇವನ ಸನ್ನಿಧಿಯಲ್ಲಿ ಉಂಟಾಗುವ ಊರ್ಧ್ವಮುಖತೆಯ ಪ್ರತೀಕವಾಗಿ ಶಿಖರದಲ್ಲಿ ಒಂದು, ಮೂರು, ಐದು, ಏಳು ಕಲಶಗಳ ವ್ಯವಸ್ಥೆ. ದೇವಾಲಯದ ಸುತ್ತಲೂ ಭಿತ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಕ್ರಮವಾಗಿ ಭೌತಿಕ, ದೈವಿಕ, ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕವಾದ ಕೆತ್ತನೆಗಳು. ಅಂತರಂಗದಲ್ಲಿ ನಡೆಯುವ ಸದ್ಭಕ್ತಿಗಳ ಸಂಘರ್ಷ ಹಾಗೂ ಸತ್ ಶಕ್ತಿಗಳ ವಿಜಯದ ಕಥೆಗಳ ಕೆತ್ತನೆ. ಅರವತ್ನಾಲ್ಕು ವಿದ್ಯೆಗಳ ವಿವಿಧ ಕುರುಹುಗಳು ಇವೆಲ್ಲವೂ ಮಾನವ ದೇಹದ ಒಳ ರಚನೆಗೆ ಹೊಂದಿರುವಂತಹವುಗಳು. ಸ್ತಂಭಗಳ ಸಂಖ್ಯೆಯಾದರೂ ಇಪ್ಪತ್ನಾಲ್ಕು, ಮೂವತ್ತಾರು,ಅರವತ್ನಾಲ್ಕು, ತೊಂಬತ್ತಾರು, ನೂರೆಂಟು, ಸಾವಿರದೆಂಟು ಹೀಗೆ ಸೃಷ್ಟಿ ವಿಕಾಸದಲ್ಲಿರುವ ತತ್ತ್ವಗಳ ಪ್ರತಿನಿಧಿಯಾಗಿ ಬಂದಿದೆ. ಪಾದಗಳೇ ಮುಖದ್ವಾರ, ಜನನೇಂದ್ರಿಯವು ಧ್ವಜಸ್ತಂಭ, ಉದರವು ಬಲಿಪೀಠ, ಹೃದಯವು ನವರಂಗ, ಕೊರಳು ಸುಕನಾಸಿ, ಶಿರಸ್ಸು ಗರ್ಭಗೃಹ, ಭ್ರೂಮಧ್ಯದ ಆಜ್ಞಾಚಕ್ರಸ್ಥಾನವೇ ಮೂಲಬೇರಪೀಠ, ಇವುಗಳು ಆಸ್ತೃತರೂಪವಾದರೆ, ಲಂಬರೂಪದಲ್ಲಿ ಕಂಡಾಗ ಪಾದಗಳೇ ನಿಧಿಕುಂಭ, ನಾಳವೇ ಮೊಳಕಾಲು, ಬುನಾದಿಯೇ ತೊಡೆಗಳು, ಕಟಿ-ಉದರಗಳೇ ಕುಡ್ಯ(ಗೋಡೆ)ಗಳು, ಭುಜವೇ ವಲಭಿ, ಕರಗಳು ಪ್ರಾಕಾರ, ನಾಲಿಗೆ ಘಂಟೆ, ಹೃದಯವೇ ದೇವಮೂರ್ತಿ, ಕೊರಳೇ ವಿಮಾನ, ಶಿರಸ್ಸೇ ಶಿಖರ, ಬ್ರಹ್ಮರಂಧ್ರ(ಸಹಸ್ರಾರ)ವೇ ಕಲಶಗಳಾಗಿವೆ. ಇನ್ನು ತತ್ತ್ವಮಯವಾಗಿ, ಯೋಗಸಮನ್ವಯದ ಚಕ್ರಮಯವಾಗಿಯೂ ಸಾಮ್ಯತೆಯನ್ನು ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ. ಪಂಚಕೋಶಸಂಕ್ರಮಣದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ನೋಡಿದರೆ, ಹೊರಗಿನ ಪ್ರಾಕಾರ ಅನ್ನಮಯ, ಒಳಗಿನ ಪ್ರದಕ್ಷಿಣಪಥವು ಪ್ರಾಣಮಯ, ನವರಂಗ ಪರಿಧಿಯು ಮನೋಮಯ, ಅಂತಃಪ್ರದಕ್ಷಿಣಪಥವು ವಿಜ್ಞಾನಮಯ ಮತ್ತು ಗರ್ಭಗೃಹವು ಆನಂದಮಯವೆನಿಸಿದೆ.

ದೇವಾಲಯವು ಸನಾತನಾರ್‍ಯಭಾರತ ಮಹರ್ಷಿಗಳ ತಪಸ್ಸಿನ ಫಲಶ್ರುತಿಯಾಗಿದ್ದು ಯಜ್ಞ-ದಾನ-ತಪಸ್ಸು, ಋತ-ಸತ್ಯ-ಧರ್ಮ, ಅಭ್ಯುದಯ-ನಿಃಶ್ರೇಯಸ, ಪುರುಷಾರ್ಥಚತುಷ್ಟಯಗಳ ಮಾದರಿಯಲ್ಲಿ ವಿಭೂತಿಪೂಜಾರೂಪದಲ್ಲಿ ಹರಳುಗಟ್ಟಿದೆ. ಧರ್ಮ-ಬ್ರಹ್ಮ-ರಸಗಳೆಂಬ ಮಹಾತ್ರಿವೇಣಿಗಳಿಂದ ನಿರೂಪಿತವಾಗಿ ಕ್ಷೇತ್ರ-ತೀರ್ಥ-ಯಾತ್ರಾಮಯವಾಗಿ, ಜೀವನನ್ನು ದೇವನನ್ನಾಗಿಸುವ ಮಹೋನ್ನತ ಸಂಕಲ್ಪಹೊಂದಿದ ದೇವಾಲಯತತ್ತ್ವವು ದೇಶ-ಕಾಲಪರಿಚ್ಛಿನ್ನವಾದ ಪಿಂಡಾಂಡದಲ್ಲಿ ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ನವಾದ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡವನ್ನು ಕಾಣುವ ಪ್ರಯತ್ನವಾಗಿದೆ.

ಸೂಚನೆ: ಈ ಲೇಖನದ ಆಯ್ದ ಭಾಗಗಳು ವಿಜಯ ಕರ್ನಾಟಕ ಪತ್ರಿಕೆಯ ಬೋಧಿ ವೃಕ್ಷ ಅಂಕಣದಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟವಾಗಿದೆ.